دیابت بارداری به شرایطی گفته می‌شود که افزایش قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود. دیابت بارداری، تقریباً در ۴ درصد از بارداری‌ها بروز می‌کند. علت دقیق دیابت در باردای مشخص نیست، ولی وجود برخی از علایم، در تشخیص زودرس این بیماری مؤثر است. عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به دیابت را در طی دوره بارداری افزایش دهند:
- اضافه وزن قبل از بارداری
- اختلال تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا (در این شرایط قند خون بالا است، ولی به حدی بالا نیست که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت. به این حالت مرحله پیش از دیابت گفته می‌شود)
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت (اگر مادر، پدر، برادر یا خواهر شما دیابت داشته باشند)
- سابقه تولد نوزاد با وزن بیش از ۴ کیلوگرم
- سابقه تولد نوزاد مرده
- سابقه ابتلا به دیابت در بارداری‌های قبلی (این مورد میزان خطر دیابت بارداری را در بارداری های بعد ۲ تا ۳ برابر افزایش میدهد)
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
البته قابل ذکر است بسیاری از افرادی که دیابت بارداری در آنها پیشرفت می‌کند، هیچ‌یک از عوامل خطر شناخته شده ابتلا به دیابت بارداری را ندارند، به همین علت لازم است زنانی که ریسک فاکتورهای فوق را دارند در ویزیت اول و سایر زنان در هفته 24- 28 بارداری از نظر دیابت بارداری غربالگری شوند.
کنترل و درمان دیابت بارداری
برای کنترل دیابت بارداری اقدامات زیر توصیه می‌گردد:
- پایش منظم سطح قند خون در طی روز در مراحل اولیه توصیه می‌گردد که ۴ بار در روز قند خون با دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون کنترل شود، قبل از صبحانه و یک الی دو ساعت پس از هر وعده غذایی)
- بررسی ادرار به منظور وجود کتون های ادراری
- رعایت رژیم غذایی: نظم غذایی یکی از مهم‌ترین موارد در کنترل قند خون است
نکات تغذیه‌ای جهت پیشگیری و کنترل دیابت بارداری:
در برنامه غذایی خود از تمام گروه های غذایی استفاده کنید.
- غذای مورد استفاده خود را در دفعات بیشتر و با حجم کمتر استفاده کنید (در 3 وعده اصلی و 2-3 میان وعده).
- دریافت مواد غذایی قندی مثل قند، شکر، عسل، خرما و شیرینی جات را می‌توان تحت نظر کارشناس تغذیه به حداقل برسانید.
- مواد غذایی نشاسته ای مثل نان، برنج، سیب زمینی و ماکارانی را به میزان توصیه شده توسط کارشناس تغذیه مصرف نمایید.
روزانه حتما از مواد غذایی فیبردار مانند میوه، سبزی، حبوبات و غلات سبوس دار استفاده کنید.
فعالیت بدنی و ورزش پس از تأیید پزشک معالج
داشتن پیاده‌روی منظم در کنترل سطح قند خون بسیار مفید است. برای جلوگیری از بروز عوارض مرتبط با فعالیت بدنی، حتماً باید بیمار با پزشک خود مشورت نماید.
بررسی روند افزایش وزن
میزان افزایش وزن در طی دوران بارداری باید حدوداً بین ۷ تا ۱۴کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز می‌نمایند، این میزان افزایش وزن به ویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید کمترین مقدار باشد.
نکته: رژیم مناسب رژیمی است که ضمن تامین نیازهای مادر و جنین، و پرهیز از ناشتایی طولانی مدت منجر به افزایش وزن مورد نیاز در طی بارداری شود. بنابراین ثابت ماندن یا کاهش وزن به هیچ وجه در طی بارداری مطلوب نمی‌باشد.
مصرف انسولین در صورت نیاز
انسولین تنها داروی دیابت است که مصرف آن در طی دوران بارداری و با تجویز پزشک مجاز است. تزریق انسولین برای کنترل دیابت بارداری هیچ ضرری برای مادر و جنین ندارد.
شروع انسولین به معنی رها کردن رژیم غذایی و ورزش نیست و این دو بایستی هماهنگ با مصرف دارو ادامه یابند. همچنین تزریق انسولین هیچ ضرری برای شما و جنین تان ندارد زیرا نمی تواند از طریق رگ‌های خونی جفت به او انتقال یابد، برعکس استفاده از انسولین درصورت نیاز و کنترل قندخون در محدوده مناسب می‌تواند منجر به کاهش عوارض مادری و جنینی شود.
پایش منظم سطح گلوکز خون در طی روز
تا مشخص شود که آیا برنامه غذایی و فعالیت بدنی بیمار برای کنترل قند خون وی مؤثر بوده‌است؟ یا برای حفظ رشد و نمو صحیح در فرزند وی، نیاز به تجویز انسولین اضافی است؟
برای پایش قندخون لازم است بیمار قند خون خود را در فواصل معین شده توسط پزشک اندازه گیری کند و نتایج را به اطلاع پزشک برساند. دستگاه گلوکومتر فریسنس با تکنولوژِی جدید قابلیت انتقال اطلاعات از دستگاه گلوکومتر شما بدون کم و کاست به اپلیکیشن پزشک را دارد و با توجه به اهمیت زیاد کنترل قند خون در بارداری مهم است که پزشک اطلاعات دقیق و صحیحی از وضعیت قند خون شما داشته باشد. از این طریق حتی اگر فراموش کنید قند خون خود را بنویسید در تصمیم گیری درمانی شما اختلالی پیش نخواهد امد و اطلاعات اندازه‌گیری شده عینا به نظر پزشکتان خواهد رسید.
مقادیر هدف قند خون در بارداری به شرح زیر است
- قند خون ناشتا کمتر از ۹۵ (قبل از صبحانه)
- قند خون یکساعت بعد از صرف وعده غذا کمتر از ۱۴۰
- قندخون دو ساعت پس از صرف وعده غذا کمتر از ۱۲۰
عوارض دیابت بارداری
این عوارض را می‌توان تحت دو گروه عوارض مادری و عوارض جنینی نوزادی مورد بررسی قرار داد:
عوارض جنینی ونوزادی
- رشد بیشتر از حد جنین (ماکروزومی)
- افزایش احتمال آسیب به نوزاد در حین زایمان به علت درشتی جنین و در نتیجه سخت شدن زایمان
- احتمال ابتلا به عوارض تنفسی و دیسترس تنفسی در صورت نارس متولد شدن نوزاد
- احتمال ابتلا به تشنج به علت افت قند خون یا کلسیم خون نوزاد بعد از تولد
- افزایش احتمال ابتلا به دیابت در فرزندان مادر دیابتی در اینده
عوارض مادری
- بالا رفتن فشارخون (مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی)
- پاره شدن نابه‌هنگام کیسه آب و زایمان زودرس
- آسیب به کانال زایمانی به علت افزایش وزن نوزاد
- افزایش احتمال نیاز به انجام سزارین
- افزایش احتمال ابتلا مادر به دیابت در آینده
زنانی که سابقه ابتلا به دیابت بارداری داشتند ممکن است در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شوند. اگر دیابت بارداری داشتید، مهم است که 4 تا 12 هفته پس از اتمام بارداری برای غربالگری دیابت به پزشک مراجعه کنید و سپس هر 1 تا 3 سال یکبار تحت غربالگری دیابت قرار گیرید.
مدیریت دیابت می‌تواند به شما کمک کند بارداری سالم و کودکی سالم داشته باشید. برای مدیریت دیابت، طبق توصیه به پزشک خود مراجعه کنید، سطح قند خون خود را مرتبا و طبق دستور پزشک اندازه‌گیری کنید، یک رژیم غذایی سالم را تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه رعایت کنید، از نظر بدنی فعال باشید و طبق دستور پزشک داروهای لازم را مصرف کنید.
