دیابت، که به نام دیابت ملیتوس نیز شناخته میشود، یک بیماری‌مزمن است که توانایی بدن را در کنترل سطح قند خون مختل می‌کند. این بیماری باعث افزایش مداوم سطح قند خون شده و در طولانی مدت میتواند به رگ‌های خونی سراسر بدن، به‌ویژه رگ های مغز، آسیب جدی وارد کند. آسیب عروق مغز ممکن است منجر به انسداد یا پارگی رگ ها شده و خطر سکته مغزی را افزایش دهد. سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است که در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است به آسیب دائمی مغز یا حتی مرگ فرد منجر شود.
ارتباط میان دیابت و سکته مغزی به نقش کلیدی انسولین در تنظیم قند خون برمی‌گردد. انسولین، هورمونی است که توسط پانکراس تولید شده و وظیفه انتقال قند از خون به سلول‌ها برای تأمین انرژی را بر عهده دارد. این فرآیند در افراد مبتلا به دیابت مختل میشود، به این صورت که پانکراس به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا بدن قادر به استفاده صحیح از انسولین نیست. نتیجه این اختلال، تجمع قند در خون و ایجاد شرایطی به نام هیپرگلیسمی است.
هیپرگلیسمی مداوم، علاوه بر ایجاد مشکلات جدی برای اندام‌های مختلف بدن، به‌طور ویژه رگ‌های خونی را تحت تأثیر قرار میدهد. این وضعیت میتواند منجر به تخریب دیواره عروق و تجمع رسوبات چربی در آنها شود. این تغییرات در عروق مغزی ممکن است جریان خون به مغز را مختل کرده و زمینه‌ساز سکته مغزی شود. بنابراین، دیابت نه تنها بر سوخت‌وساز بدن تأثیر می‌گذارد، بلکه یکی از عوامل خطر مهم برای سکته مغزی نیز محسوب میشود. مدیریت مناسب سطح قند خون میتواند به پیشگیری از این عوارض کمک کند.
دیابت و افزایش خطر سکته مغزی
دیابت یک اختلال متابولیکی است که توانایی بدن در مدیریت سطح قند خون را مختل کرده و خطربروز سکته مغزی را به طور چشمگیری افزایش میدهد. افراد مبتلا به دیابت، دو برابر بیشتر از دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند. همچنین احتمال بهبودی کامل پس از سکته مغزی در این بیماران کمتر بوده و خطر مرگ ناشی از سکته‌های مغزی در آنها به مراتب بیشتر است.
در افراد دیابتی، سطح بالای قند خون به مرور موجب آسیب به دیواره رگ‌های خونی میشود. این آسیب میتواند منجر به انسداد یا پارگی رگ‌ها شود و در نتیجه، جریان خون به بخش‌هایی از بدن مختل گردد. اگر این اختلال در عروق مغزی رخ دهد، سکته مغزی اتفاق می‌افتد. علائم این عارضه بسته به شدت و محل آسیب متفاوت بوده و شامل دست دادن حافظه، تغییر در بینایی، فلج یا سایر اختلالات نورولوژیکی است. مدیریت صحیح دیابت نقش مهمی در کاهش خطر سکته‌های قلبی و مغزی دارد و میتواند از بروز عوارض بعدی پیشگیری کند.
راهکارهایی مانند مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط پزشک، پایش مستمر سطح قند خون با استفاده از دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون یا سنسور های پایش مداوم قند (CGM) و حفظ سطح قند خون در محدوده هدف از جمله اقدامات اساسی در پیشگیری از عوارض دیابت هستند.
عوامل تشدیدکننده خطر در بیماران دیابتی
مبتلایان به دیابت معمولا به شرایطی دچار میشوند که خود از عوامل خطر سکته مغزی محسوب میشوند. مهم ترین این عوامل شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا و چربی خون بالا: افزایش فشار خون و سطوح غیرطبیعی چربی در خون باعث وارد آمدن فشار مضاعف به دیواره عروق خونی شده و خطر سکته مغزی را به‌طور قابل توجهی افزایش میدهد.
- بیماری‌های عروقی: از جمله بیماری عروق کرونری قلب و بیماری عروق محیطی که موجب کاهش جریان خون به اندام‌ها و قلب میشوند. این اختلالات، زمینه‌ساز ایجاد لخته و انسداد عروق در بیماران دیابتی هستند.
- سندرم متابولیک: این سندرم، که با تجمع چربی اضافی در ناحیه شکم ، فشار خون بالا و سطوح غیرطبیعی قند و چربی خون شناخته میشود، میتواند خطر سکته مغزی را تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
- میکروآلبومینوری: وجود مقادیر بالای پروتئین آلبومین در ادرار یکی دیگر از عوامل مرتبط با دیابت است. این حالت نه‌تنها نشان‌دهنده آسیب به کلیه‌ها است، بلکه خطر سکته مغزی را تا ۸۰ درصد افزایش میدهد.
علت سکته مغزی
سکته مغزی زمانی رخ میدهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع شود. این اختلال در نتیجه آسیب به رگ‌های خونی ایجاد میشود.
رگ‌های خونی اصلی بدن به دو دسته تقسیم میشوند:
- شریان‌ها: وظیفه انتقال خون غنی از اکسیژن از قلب به سایر نقاط بدن را بر عهده دارند.
- وریدها: خون فاقد اکسیژن را از بافت ها به قلب بازمی‌گردانند.
هرگونه آسیب به این رگ‌ها میتواند مانع از جریان خون کافی به بخش‌های مختلف بدن، از جمله مغز شود.
عوامل اصلی ایجاد سکته مغزی
- لخته‌های خونی: یکی از دلایل اصلی انسداد جریان خون به مغز است.
- فشار خون بالا: موجب افزایش خطر پارگی یا انسداد رگ‌ها میشود.
- ضربان قلب نامنظم: میتواند منجر به تشکیل لخته‌های خونی شود.
- پارگی رگ‌های خونی: اغلب منجر به سکته مغزی هموراژیک میشود. حالتی که خونریزی درون یا اطراف مغز رخ میدهد.
سکته مغزی ممکن است در هر فردی رخ دهد، اما عواملی مانند افزایش سن، سابقه خانوادگی و بیماری‌های مزمن مانند دیابت احتمال وقوع آن را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی به سه نوع اصلی تقسیم میشود که هر کدام دلایل و ویژگی‌های خاص خود را دارند:
- سکته مغزی ایسکمیک
- این نوع سکته مغزی زمانی رخ میدهد که شریانی که خون غنی از اکسیژن را به مغز می‌رساند، به دلیل وجود لخته خونی مسدود شود.
- حدود 87 درصد از تمامی سکته‌های مغزی، ایسکمیک هستند.
- این نوع سکته اغلب نیازمند درمان فوری برای باز کردن شریان مسدود شده است.
- سکته مغزی هموراژیک
- این نوع سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که شریانی در مغز نشت کرده یا پاره شود که منجر به خونریزی درون مغز یا اطراف آن میشود.
- این وضعیت باعث خونریزی در مغز شده و خطر عوارض جدی یا مرگ در این نوع سکته بیشتر از سکته ایسکمیک است.
- فشار خون بالا و پارگی آنوریسم (برآمدگی در رگ) از شایع ترین علل سکته هموراژیک هستند.
- حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
- این نوع سکته که به عنوان”سکته مغزی کوچک” نیز شناخته میشود، به دلیل انسداد موقتی جریان خون به مغز رخ میدهد.
- بر خلاف دیگر انواع سکته مغزی، حمله ایسکمیک گذرا معمولاً منجر به آسیب دائمی نمی‌شود و علائم آن از چند دقیقه تا چند ساعت به طول می‌انجامد.
- TIA یک هشدار جدی برای خطر سکته مغزی بزرگ‌تر در آینده است.
علائم سکته مغزی
شناسایی سریع علائم سکته مغزی میتواند نقشی حیاتی در کاهش خطرات و عوارض جدی این عارضه داشته باشد. برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
- بی‌حسی یا ضعف ناگهانی به‌ویژه در صورت، بازو یا پاها که معمولاً در یک طرف بدن رخ میدهد
- گیجی یا مشکل در درک و گفتار
- اختلال در بینایی مانند مشکل در دید یک یا هر دو چشم
- سرگیجه همراه با از دست دادن تعادل یا هماهنگی
- سردرد شدید بدون دلیل مشخص
با شناسایی علائم و دریافت کمک فوری، می‌توان آسیب‌های احتمالی ناشی از سکته مغزی را به حداقل رساند. توجه به علائم اولیه و عوامل خطر برای پیشگیری و درمان مؤثر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عوامل خطر سکته مغزی
برخی از عوامل خطر سکته مغزی به شرایط پزشکی مرتبط هستند و برخی به سبک زندگی:
- دیابت
- فشار خون بالا
- فیبریلاسیون دهلیزی (ضربان قلب نامنظم)
- مشکلات انعقاد خون
- کلسترول بالا
- بیماری سلول داسی‌شکل
- مشکلات گردش خون
- بیماری شریان کاروتید
- سابقه حمله قلبی، سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
- چاقی
- افزایش سن (هرچند سکته مغزی ممکن است در هر سنی رخ دهد)
- سابقه خانوادگی سکته مغزی
- جنسیت زن
- رژیم غذایی نامناسب
- فعالیت بدنی ناکافی
- مصرف دخانیات و سیگار
- مصرف بیش از حد الکل
چرا دیابت خطر سکته مغزی را افزایش میدهد؟
در افراد دیابتی، سطح قند خون بالا به دیواره رگ‌های خونی آسیب می‌زند و باعث سخت‌شدن دیواره و انسداد آنها میشود. این وضعیت میتواند منجر به تشکیل لخته‌های خونی شده و در صورت انتقال لخته به مغز، سکته مغزی رخ دهد. حتی افزایش خفیف قند خون خطر سکته را افزایش میدهد.
کنترل دقیق قند خون و حفظ HbA1c در محدوده هدف با استفاده از ابزارهای نوین مانند سیستم پایش مداوم قند خون (CGM)، میتواند به کاهش خطر سکته کمک کند. این سیستم با اندازه‌گیری لحظه‌ای قند خون و ارسال هشدار در صورت نوسان، امکان مدیریت بهتر دیابت را فراهم می‌کند.
بررسی و مدیریت خطر سکته مغزی در افراد مبتلا به دیابت
برای پیشگیری و کاهش خطر سکته مغزی، انجام چکاپ‌های منظم و نظارت پزشکی ضروری است. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- اندازه گیری و پایش روزانه قند خون: هرچقدر قند روزانه مدت زمان بیشتری در محدوده هدف (70-180) باشد، آسیب عروقی کمتر خواهد شد
- اندازه‌گیری سطحHbA1c : حداقل یک بار در سال برای بررسی کنترل قند خون
- پایش فشار خون و کلسترول: بررسی در هر ویزیت سالانه دیابت
- مشاوره با تیم درمانی: پزشکان و متخصصان می‌توانند با ارائه راهکارهای مناسب، به حفظ این شاخص‌ها در محدوده هدف کمک کنند
درمان و مدیریت سکته مغزی در افراد مبتلا به دیابت
سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است و اقدام سریع هنگام مشاهده علائم بسیار حیاتی است. در افراد دیابتی معمولاً پس از سکته مغزی به علت شرایط جسمی و روانی ایجاد شده مدیریت ویژه ای مورد نیاز است.
- استرس و سطح قند خون: سکته مغزی موجب افزایش استرس و به دنبال آن افزایش سطح قند خون میشود. مدیریت صحیح قند در بیمارانی که به دلیل سکته مغزی بستری شده‌اند، از اهمیت بالایی برخوردار است. می‌توان برای اطمینان از حفظ قند این بیماران در محدوده هدف ( طبیعی) از دستگاه مانیتورینگ قند خون یا CGM استفاده کرد.
- اهداف قند خون در 48 ساعت اول: در ۲۴ ساعت اول، سطح قند خون باید در محدوده ۱۴۰ تا ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر(mg/dL) حفظ شود. این هدف باید تا ۴۸ ساعت اولیه ادامه یابد تا خطر عوارض کاهش یابد.
- استفاده از انسولین: انسولین معمولاً برای کاهش و تنظیم سطح گلوکز خون در این شرایط تجویز میشود.
تغییرات سبک زندگی
برای پیشگیری از سکته مغزی مجدد و مدیریت بهتر عوارض دیابت، ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی ضروری است. این تغییرات عبارت‌اند از:
- تغییر عادات غذایی: مصرف غذاهای سالم و کم‌چرب، کاهش مصرف نمک و قند
- ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر سکته مغزی را به شکل قابل توجهی افزایش میدهد
- کاهش مصرف الکل: به حد متعادل
- ورزش منظم: حداقل ۳0 دقیقه فعالیت بدنی روزانه
این تغییرات می‌توانند به بهبود سلامت کلی و جلوگیری از عوارض اینده کمک کند.
پس از سکته مغزی، جراحی‌های لازم، توانبخشی و تغییرات سبک زندگی می‌توانند نقش مهمی در بهبود و پیشگیری از مشکلات آینده داشته باشند. همراهی خانواده و استفاده از حمایت‌های جامعه در کنار تغییرات مثبت در سبک زندگی، کلید موفقیت در مدیریت شرایط پس از سکته مغزی است. در این بین همواره به یاد داشته باشید که مهم‌ترین اولویت در راستای داشتن یک زندگی سالم و به دور از خطر حفظ سطح قند در محدوده طبیعی است. به همین دلیل لازم است تا در طول روز سطح قند خود را با استفاده از سنسور هوشمند قند خون یا CGM رصد کنید یا از دستگاه قند خون فری سنس بهره‌مند شوید. به این ترتیب می‌توانید از نوسانات شدید قند جلوگیری کنید و همواره سطح قند خود را در محدوده طبیعی حفظ نمائید.
