دیابت صرفاً به معنای «افزایش قند خون» نیست. این اختلال متابولیک، با تأثیرگذاری بر طیف گستردهای از اندامها از پوست و چشم تا اعصاب و عملکرد جنسی میتواند الگوهای بالینی متنوعی ایجاد کند. از سوی دیگر، دیابت نوع دو، بهویژه در مراحل اولیه یا خاموش، ممکن است برای مدت طولانی بدون بروز علائم مشخص باقی بماند.
هدف این مقاله، شناسایی و توصیف دوازده علامت غیرمعمول دیابت و تأکید بر اهمیت پایش مداوم قند خون است، پایش سطح قند از طریق دستگاه تست قند خون (گلوگومتر) که با تکیه بر سوزن لنست و نوار تست قند خون عدد قند را اندازهگیری میکنند یا فناوریهای نوین نظیر سنسور پایش قند خون (CGM) امکانپذیر است.
اهمیت شناسایی زودهنگام علائم
تشخیص بهموقع علائم دیابت، به مداخلهی سریعتر، پیشگیری از عوارض مزمن مانند رتینوپاتی دیابتی (مشکلات چشمی مربوط به دیابت) و بهبود تنظیم انسولین کمک میکند. ترکیب مشاهدهی علائم با دادههای حاصل از پایش قند توسط سی جی ام (CGM) یا گلوکومتر رایج، امکان تحلیل دقیقتری از الگوهای قند را فراهم میسازد؛ موضوعی که بهویژه در دیابت بارداری و دیابت کودکان اهمیت ویژهای دارد.
۱- تیرگی و مخملیشدن پوست گردن
پدیدار شدن لکههای قهوهای یا خاکستری تیره با بافتی ضخیم و مخملی در نواحی چیندار گردن، زیر بغل یا کشالهی ران میتواند نشانهای از مقاومت به انسولین باشد. این تظاهر که آکانتوز نیگریکانس نام دارد، در دیابت نوع دو شایعتر است. در صورت مشاهدهی چنین تغییراتی، پایش دقیقتر قند با دستگاه قند خون یا سنسور دیابت توصیه میشود.
۲- عفونتهای مکرر
افزایش قند خون، عملکرد طبیعی گلبولهای سفید را مختل کرده و سیستم ایمنی را تضعیف میکند. پیامد آن بروز مکرر عفونتهای پوستی، قارچی (از جمله واژینال) ،عفونتهای مجاری ادراری و عفونت های دهان و دندان است. در صورت تکرار عفونتها، اندازهگیری قند خون ناشتا و دو ساعت پس از غذا با نوار تست قند یا بررسی نوسانات پنهان (شناسایی نشده) با CGM ضروری است.
۳- تغییرات در بینایی
تاری دید یا نوسان در فوکوس چشم، تنها ناشی از ضعف بینایی نیست؛ بلکه میتواند پیامد تغییرات اسمزی در مایعات چشمی در اثر تغییرات قند خون باشد. کنترل دقیق قند خون میتواند این اختلالات موقت را بهبود بخشد. در افراد مبتلا به دیابت، انجام معاینات دورهای و غربالگری رتینوپاتی دیابتی ضرورت دارد.
۴- احساس سبکی سر و گیجی
احساس سبکی سر یا گیجی را نباید صرفاً به خستگی نسبت داد. هیپرگلیسمی(افزایش قندخون) با افزایش ادرار و دفع مایعات، موجب کمآبی بدن و افت تمرکز میشود. مصرف آب کافی، خواب منظم و سنجش مکرر قند با تکیه بر سی جی ام قند خون اهمیت دارد. سنسور قند خون (CGM) با پایش دائمی و مستمر سطح قند میتواند گزارشی دقیق از نوسانات سطح قند را در اختیار فرد مبتلا به دیابت، مراقبان او و تیم پزشکی قرار بدهد، در عین حال این سنسور به قابلیت هشدار مجهز است. با تکیه بر این قابلیت در صورت افت یا افزایش شدید سطح قند، سنسور دیابت کاربر را مطلع میسازد تا در سریعترین زمان ممکن سطح قند را به محدوده هدف بازگرداند و از بروز عوارض شدید و پرخطر جلوگیری کند.
۵- اختلال در عملکرد جنسی
در مردان، اختلال نعوظ و در زنان، کاهش میل جنسی یا خشکی مخاط ناحیهی تناسلی ممکن است پیامد آسیب عصبی و عروقی ناشی از قند خون بالا باشد. هایپرگلیسمی باعث آسیب به رشتههای عصبی و رگهای خونی در اندام تناسلی میشود و عملکرد طبیعی بافتها را مختل میکند. در زنان، این وضعیت به کاهش ترشحات طبیعی و خشکی بیشتر منجر میشود. کنترل قند خون با استفاده از رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی، دارو یا انسولین، و پایش منظم سطح قند از مهمترین ارکان مدیریت دیابت است.
۶- تحریکپذیری و نوسانات خلقی
نوسانات قند خون میتواند با تغییرات خلقی، احساس بیقراری یا زودرنجی همراه باشد. پایش مستمر قند با سنسور قند یا گلوکومتر در کنار حمایت روانشناختی به شناسایی الگوی اثر محرکهایی چون استرس، نوع غذا یا کمخوابی بر وضعیت روانی فرد کمک میکند. خوشبختانه این تغییرات خلقی معمولاً موقتیاند و با بازگشت قند به محدودهی هدف، برطرف میشوند.
۷- کاهش وزن غیرمنتظره
کاهش وزن ناخواسته در افراد مبتلا به دیابت میتواند نشاندهندهی ناکافی بودن ترشح یا عملکرد انسولین باشد. در چنین حالتی، بدن برای تأمین انرژی از چربی و تودهی عضلانی استفاده میکند. کاهش وزن بیدلیل زنگ خطری جدی است و نیاز به بررسی سطح A1C و پایش مستمر قند خون دارد.
۸- خشکی و خارش پوست
هایپرگلیسمی به اعصاب و مویرگهایی که وظیفهی خونرسانی و تغذیهی پوست را دارند آسیب میزند. این فرآیند سبب خشکی، پوستهریزی و خارش پوستی میشود. کنترل قند خون، نوشیدن آب کافی و استفاده از مرطوبکنندههای مناسب پوست حساس اقدامات اصلی برای بهبود این وضعیت هستند. در صورت تاخیر در ترمیم زخمها، مراجعه به پزشک ضروری است.
۹- بوی میوهای تنفس
بوی شیرین یا شبیه استون در نفس، میتواند علامتی از کتواسیدوز دیابتی باشد، عارضهای که در نتیجهی تجمع کتونها در بدن رخ میدهد. اگر این علامت همراه با تهوع، درد شکمی، تنگی نفس یا خوابآلودگی بروز کند، مراجعهی فوری به اورژانس ضرورت دارد. در بیماران وابسته به انسولین، استفاده از هشدارهای CGM و آموزشهای مربوط به مدیریت بحران اهمیت حیاتی دارد.
۱۰- درد یا سوزنسوزن شدن اندامها
نوروپاتی دیابتی از عوارض شایع دیابت است که با درد، گزگز یا بیحسی در پاها و دستها بروز میکند. کنترل قند خون، فعالیت بدنی منظم، استفاده از کفشهای مناسب و در صورت نیاز، مصرف داروهای ضد درد عصبی، بخشی از درمان محسوب میشود. CGM میتواند ارتباط این علائم با نوسانات قند خون را آشکار کند و با ارائه گزارشات دقیق و مستمر به پزشک در تجویز راهکارهای موثرتر در مدیریت دیابت کمک نماید.
۱۱- خشکی دهان و مشکلات دهان و دندان
افزایش قند خون موجب کاهش ترشح بزاق و افزایش خطر پوسیدگی دندان و التهاب لثه میشود. رعایت بهداشت دهان شامل مسواک زدن، استفاده از نخ دندان، و مراجعات منظم به دندانپزشک ضروری است. پایش دقیق قند خون در کنترل این عوارض مؤثر است. برخی داروهای ضد دیابت نیز ممکن است باعث خشکی دهان شوند؛ بنابراین، مشاوره با پزشک توصیه میشود.
۱۲- تهوع و سیری زودرس
گاستروپارزی دیابتی یکی از پیامدهای نوروپاتی است که تخلیهی معده را کند کرده و موجب بروز تهوع، نفخ و استفراغ میشود. تقسیم وعدههای غذایی به بخشهای کوچکتر، رژیم غذایی کمچرب و کمفیبر (طبق نظر پزشک)، حفظ هیدراتاسیون و کنترل دقیق قند با سنسور پایش مداوم قند یا دستگاه قند خون رایج میتواند به کاهش علائم کمک کند.
برخی علائم شایعتر که باید جدی گرفته شوند:
علاوه بر علائم غیرمعمول ذکرشده، نشانههای زیر نیز از شاخصهای رایج دیابت هستند و نباید نادیده گرفته شوند:
- افزایش تشنگی و تکرر ادرار
- گرسنگی شدید و خستگی
- زخمهای دیرترمیمشونده
- تاری دید مکرر
این علائم را باید در کنار علائم قند خون بالا (تشنگی، خشکی دهان، خوابآلودگی، تهوع) و علائم قند خون پایین (لرزش، عرق سرد، تپش قلب، گرسنگی ناگهانی، گیجی، تحریکپذیری) ارزیابی کرد. برای بیماران استفادهکننده از CGM ها و فعالسازی هشدارهای «افت قند شبانه» توصیه میشود.
زمان مراجعه به پزشک
در موارد زیر مراجعهی پزشکی ضرورت دارد:
- بروز هر یک از علائم فوق به صورت جدید، مکرر یا تشدیدشونده؛
- قند خون ناشتا یا پس از غذا خارج از محدودهی هدف، علیرغم اصلاح رژیم و دارو؛
- علائم چشمی یا تاری دید برای جلوگیری از بروز یا پیشرفت رتینوپاتی؛
- بیحسی، درد اندام، عفونتهای مکرر یا زخمهای پا؛
- قند خون بسیار بالا همراه با تهوع، استفراغ یا بوی میوهای نفس (نشانهی فوریت پزشکی).
آزمایشهای A1C، قند ناشتا و قند تصادفی ابزارهای اصلی در تشخیص دقیق و ارزیابی کنترل بیماری هستند. مدیریت دیابت بر اساس شرایط فردی ممکن است شامل انسولین، داروهای خوراکی، رژیم غذایی شخصیسازیشده و فعالیت بدنی منظم باشد.
پایش هوشمند قند خون
پایش قند خون در مدیریت دیابت نقشی اساسی دارد و میتواند با ابزارهای مختلفی انجام شود
تست گیری با نوار و دستگاه تست قند:
توجه به موارد زیر ضروری می باشد:
- شستوشوی کامل دستها با آب ولرم پیش از انجام تست.
- نگهداری نوار تست قند خون در محیط خشک و خنک و توجه به تاریخ انقضا.
- انجام کنترل کیفی دورهای دستگاه قند خون.
سنسور پایش مداوم قند:
سنسور پایش قند با اندازهگیری مداوم سطح قند ، روند تغییرات قند را به گوشی تلفن همراه شخص مبتلا به دیابت و مراقبان او ارسال میکند، این جریان به پزشک کمک میکند تا با انتخاب روشهای موثرتر، تصمیمگیری دقیقتری دربارهی وضعیت دیابت فرد داشته باشد. این فناوری برای کودکان مبتلا به دیابت، زنان باردار (با تجویز پزشک) و بیماران پرمشغله بسیار مفید است.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
نقش بیمه: کاهش بار اقتصادی مراقبت
طرحهای بیمهی مرتبط با دیابت میتوانند بخش قابل توجهی از هزینههای مرتبط با سنسور پایش قند خون و نوار تست را پوشش دهد. آگاهی از جزئیات بیمهی سنسور و بیمهی نوار دستگاه قند خون میتواند به مدیریت اقتصادی کنترل دیابت کمک کند. در صورت نیاز، افراد میتوانند از طریق واحد پشتیبانی «فریر آسا طب» گزینههای بیمهای متناسب با پوشش بیمهای خود را تعیین کرده و از طریق ارتباط با بیمهگذار خود از طرحهای متناسب با دیابت برخوردار بشوند.
دیابت وضعیتی مزمن و چندوجهی است که در صورت عدم مدیریت فعال، میتواند به عوارض گستردهای منجر شود. با این حال، کنترل مؤثر بیماری میتواند سهم چشمگیری در پیشگیری از بروزعوارض داشته باشد.
در این بین اگر هر یک از علائم غیرمعمول یا شایع دیابت، از تیرگی پوست گردن تا بوی میوهای در تنفس، را تجربه میکنید، تأخیر جایز نیست: اندازهگیری، ارزیابی و اقدام سه گام حیاتی برای پیشگیری از اختلالات دیابت هستند.
