دیابت، به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سطح جهان، تأثیرات عمده‌ای بر سلامت افراد دارد. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که بدن قادر نباشد انسولین مورد نیاز بدن را تولید کند و یا نتواند انسولین تولید شده در بدن را به صورت موثر مورد استفاده قرار بدهد. در این میان زنان بارداری که به دیابت مبتلا هستند با چالش‌هایی مواجه می‌شوند که افزایش آگاهی و شناخت بشتر در زمینهی دیابت به مدیریت هر چه بهتر این چالش ها کمک میکند. عدم کنترل سطح قند در دوران بارداری علاوه بر این که سلامت مادر را به خطر میاندازد، می‌تواند بر رشد و سلامت جنین نیز تأثیر بگذارد.
از این جهت لازم است در مورد دیابت بیشتر بدانید و اطلاعات لازم و ضروری را در رابطه با راهکارهای کاربردی مدیریت دیابت در دوران بارداری کسب کنید. همواره به این اصل توجه داشته باشید که در دوران بارداری حفظ سطح قند خون در محدوده هدف (طبیعی) یک ضرورت است. با توجه به پیشرفت‌های اخیر در زمینه فناوری‌های پزشکی، از جمله استفاده گسترده از سیستم‌های پایش مداوم قند خون (CGM)، امکان کنترل بهتر دیابت و کاهش عوارض مرتبط با آن فراهم شده است. این مقاله به بررسی جامع دیابت و تأثیر آن بر بارداری، دیابت بارداری و نقش سنسور پایش مداوم قند خون در مدیریت بهتر دیابت در دوران بارداری می‌پردازد.
چگونه دیابت نوع ۱ و نوع ۲ روی بارداری تأثیر می‌گذارند؟
دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمن است که در آن سلول‌های بتای پانکراس که مسئول تولید انسولین هستند، توسط سیستم ایمنی بدن تخریب می‌شوند. دیابت نوع ۲ به‌عنوان یک اختلال متابولیک شناخته میشود که در آن بدن نسبت به انسولین مقاوم میشود و یا قادر به تولید کافی انسولین نیست. هر دو نوع دیابت می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر بارداری داشته باشند. در زنان مبتلا به دیابت نوع ۱، تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی که در دوران بارداری رخ می‌دهند می‌توانند منجر به نوسانات شدید قند خون شوند.
از سوی دیگر، زنان مبتلا به دیابت نوع ۲ به دلیل این که بدنشان به انسولین پاسخ کمتری می¬دهند ممکن است با چالش‌های بیشتری در مدیریت قند خون رو به رو شوند.
خطرات دیابت برای مادر و جنین
بارداری در زنان مبتلا به دیابت با خطرات بیشتری همراه است. یکی از مهم‌ترین آن ها، ماکروزومی یا رشد بیش‌ازحد جنین است که می‌تواند منجر به زایمان سخت و افزایش احتمال سزارین شود. علاوه بر این، مادران دیابتی، بیشتر در معرض خطر پری‌اکلامپسی که یک بیماری همراه با فشار خون بالا و آسیب به اندام‌های داخلی است، قرار دارند. هم چنین، نوزادان متولد شده از مادران دیابتی ممکن است در آینده در معرض خطر هیپوگلیسمی (افت قندخون) نوزادی، مشکلات تنفسی و افزایش احتمال ابتلا به دیابت باشند.
دیابت بارداری چیست و چگونه سلامت مادر و جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
دیابت بارداری (GDM) نوعی از دیابت است که در دوران بارداری تشخیص داده میشود. شیوع دیابت بارداری بسته به نژاد، قومیت و روش‌های تشخیصی متفاوت است. برای مثال، زنان آسیایی و آفریقایی‌تبار بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند. این نوع دیابت به طور معمول در سه ماههی دوم یا سوم بارداری تشخیص داده میشود و ناشی از تغییرات هورمونی ای است که در بدن زنان باردار رخ می‌دهد. هورمون‌های بارداری می‌توانند باعث مقاومت به انسولین و افزایش سطح قند خون بشوند.
ابتلا به دیابت بارداری به چه عواملی مرتبط است؟
- تغییرات هورمونی: هورمون‌های بارداری مانند هورمون لاکتوژن جفتی انسانی (HPL) و هورمون‌های دیگر می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانوادهی مادر به دیابت مبتلا باشد، احتمال بروز دیابت بارداری در او افزایش می‌یابد.
- چاقی: اضافه وزن قبل از بارداری یا افزایش وزن زیاد در طول بارداری می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش بدهد.
- سن بالا: زنان بالای 35 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
دیابت بارداری چه علائمی دارد؟
بسیاری از زنان مبتلا به دیابت بارداری علائم خاصی را تجربه نمی‌کنند. اما در برخی موارد، علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- خستگی
- تاری دید
از آنجا که بسیاری از این علائم ممکن است با علائم معمولی بارداری اشتباه گرفته شود و یا فرد علامت خاصی نداشته باشد، تشخیص دیابت بارداری از طریق آزمایشات پزشکی انجام میشود.
چگونه دیابت بارداری را تشخیص بدهیم؟
تشخیص دیابت بارداری از طریق آزمایش تحمل گلوکز (OGTT) انجام میشود. این آزمایش معمولاً بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام میشود. اگر سطح قند خون پس از مصرف گلوکز بالاتر از حد نرمال باشد، فرد به دیابت بارداری مبتلاست.
چگونه می‌توان دیابت بارداری را مدیریت کرد؟
مدیریت دیابت در دوران بارداری نیازمند نظارت دقیق و مداوم بر قند خون است. مدیریت دیابت بارداری شامل تغییرات در سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و در برخی موارد، استفاده از انسولین است. هدف اصلی از مدیریت این بیماری، کنترل سطح قند خون و جلوگیری از بروز عوارض جدی برای مادر و نوزاد است.
تغییرات در رژیم غذایی
تغییرات در رژیم غذایی یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت دیابت بارداری است. برخی توصیه‌های عمومی شامل موارد زیر میشود:
- مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده
- استفاده از میان وعده‌های سالم
- اجتناب از مصرف غذاهای شیرین و فرآوری‌شده
فعالیت بدنی منظم
فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کنترل قند خون و افزایش حساسیت بدن به انسولین کمک کند. ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی، شنا و یوگا برای زنان باردار مناسب هستند. قبل از شروع هر برنامهی ورزشی، مشورت با پزشک ضروری است.
نظارت بر سطح قند خون
پایش منظم سطح قند خون یکی دیگر از عناصر کلیدی در مدیریت دیابت بارداری است. زنان باردار باید به طور منظم سطح قند خون خود را بررسی کنند و نتایج را با پزشک خود در میان بگذارند. این کار به پزشک کمک میکند تا در صورت نیاز، تغییراتی در برنامه درمانی ایجاد کند.
استفاده از انسولین
در برخی موارد، رژیم غذایی و ورزش کافی نیستند و نیاز به استفاده از انسولین وجود دارد. انسولین به تنظیم سطح قند خون کمک کرده و از عوارض ناشی از دیابت بارداری جلوگیری میکند.
عوارض دیابت بارداری
اگر دیابت بارداری به درستی مدیریت نشود، می‌تواند منجر به بروز برخی عوارض شود:
- ماکروزومی: نوزادانی که مادرانشان به دیابت بارداری مبتلا هستند، ممکن است وزن بیشتری داشته باشند که این مسأله می‌تواند منجر به مشکلاتی در روند زایمان بشود.
- زایمان زودرس: دیابت بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش بدهد.
- پری‌اکلامپسی: این بیماری منجر به فشار خون بالا و آسیب به اندام‌های داخلی میشود و می‌تواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد.
- هیپوگلیسمی نوزادی: نوزادان ممکن است پس از تولد دچار افت قند خون بشوند.
پیشگیری از دیابت بارداری
پیشگیری از دیابت بارداری همیشه ممکن نیست، اما با رعایت برخی نکات می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد:
- حفظ وزن نرمال: کاهش وزن اضافی قبل از بارداری می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را کاهش بدهد.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم می‌تواند به افزایش حساسیت بدن به انسولین و کنترل وزن کمک کند.
- برنامه غذایی صحیح: مصرف مواد غذایی سالم و متنوع می‌تواند به حفظ سطح قند خون طبیعی کمک کند.
دیابت بارداری پس از زایمان
دیابت بارداری در اغلب زنان با اتمام دوره بارداری آنها درمان میشود و سطح قند خون به حالت نرمال بازمی‌گردد. با این حال، زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند. بنابراین، پایش منظم سطح قند خون و حفظ سبک زندگی سالم پس از زایمان بسیار مهم است.
سیستم پایش مداوم قند خون (CGM): ابزاری نوین برای مدیریت دیابت
سنسور پایش مداوم قند خون (CGM) ابزاری‌ست که به طور مداوم سطح قند مایع میان بافتی را در بازه های زمانی مشخص در طول شبانه روز اندازه‌گیری میکند. این سیستم‌ها شامل یک سنسور کوچک هستند که زیر پوست قرار گرفته و سطح قند را به صورت مکرر اندازه‌گیری و از طریق یک انتقال دهنده (ترنسمیتر) داده‌ها را به یک گیرنده (که اپلیکیشن نصب شدهی مربوط به آن سنسور روی تلفن همراه هوشمند می باشد) ارسال می‌کنند و به بیمار این امکان را می‌دهند که در طول شبانه روز از وضعیت قند خود و روند تغییرات آن مطلع شده و به دنبال آن مدیریت بهتری برای حفظ قند در محدوده هدف (طبیعی) داشته باشد.
پذیرش و استفاده از سنسور قند خون CGM در دوران بارداری
استفاده از سیستم‌های CGM در دوران بارداری طی سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. این افزایش، ناشی از بهبود دقت دستگاه‌ها و سهولیت استفاده از آنها است. بررسی‌ها نشان داده‌اند که زنان باردار مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ تمایل بیشتری به استفاده از CGM دارند، زیرا این سیستم‌ها به آنها این امکان را می‌دهد که کنترل بهتری روی سطح قند خون خود داشته باشند.
توجه داشته باشید که برای استفاده از سنسور پایش قند در دوران بارداری، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
تأثیر CGM بر مدیریت دیابت در دوران بارداری
CGM و دیابت نوع ۱
استفاده از CGM یا سنسور قند خون بدون سوزن در زنان باردار مبتلا به دیابت نوع ۱ به‌طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. دیابت نوع ۱ به دلیل نوسانات شدید قند خون در دوران بارداری نیازمند مدیریت دقیق هست. سیستم‌های پایش مداوم قند به زنان باردار این امکان را می‌دهد که نوسانات قند خون خود را به‌صورت دقیق‌تری پایش کنند و در صورت نیاز اقدامات لازم را انجام دهند. مطالعات نشان داده است که استفاده از دستگاه پایش مداوم قند خون (CGM) در زنان باردار مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌تواند به کاهش سطح HbA1c کمک کند و عوارض ناشی از دیابت در دوران بارداری مانند ماکروزومی و هیپوگلیسمی نوزادی را کاهش دهد.
CGM و دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ نیز یکی از نگرانی‌های اصلی در دوران بارداری است. این نوع دیابت به دلیل مقاومت بدن به انسولین می تواند چالش‌های زیادی در مدیریت قند خون ایجاد کند. استفاده از CGM یا سنسور قند خون بدون درد در زنان باردار مبتلا به دیابت نوع ۲، می‌تواند به بهبود کنترل قند خون کمک کرده و از بروز عوارض ناشی از دیابت جلوگیری کند.
