کنترل پایدار و موثر و گلوکوز خون در بیماران دیابتی وابسته به انسولین، مستلزم رعایت اصول متعددی در زمینه مصرف صحیح دارو است. یکی از عوامل کلیدی در این زمینه پایش تاریخ تولید و تاریخ انقضای انسولین می باشد. این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا انسولین داروی حیاتی است و کارایی درمانی آن ارتباط مستقیم با سلامت عمومی فرد مبتلا به دیابت دارد.
اهمیت تاریخ انقضای انسولین
شرکت‌های داروسازی برای فرآورده های انسولین معمولا دو تاریخ مصرف تعیین می‌کنند:
- تاریخ انقضای درج‌شده روی بسته‌بندی: این تاریخ با فرض نگهداری مداوم انسولین در یخچال (دمای ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد) تعیین میشود.
- مدت زمان مصرف پس از باز شدن ویال یا قلم انسولین: این مدت زمان معمولاً بین ۲۸ تا ۴2 روز متغیر است و بسته به نوع انسولین دمای نگهداری پس از باز شدن و رعایت اصول بهداشتی مشخص میشود. این بازه زمانی بر پایه مطالعات و مطابق با استانداردهای سازمان غذا و داروی آمریکاFDA تعیین شده است.
انسولین در محدوده زمانی توصیه شده ۹۰ تا ۹۵ درصد از توان درمانی اولیه خود را حفظ میکند. با این حال گذشتن از تاریخ انقضا به معنای بی‌اثر شدن فوری دارو نیست، اما منجر به کاهش تدریجی اثربخشی آن میشود. این کاهش اثر میتواند سبب ایجاد خطا در براورد دوز موثر شود.
عواقب استفاده از انسولین منقضی شده یا فاسد شده
استفاده از انسولین منقضی شده برای افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا دیابت نوع دو به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط اضطراری که هیچ جایگزین دیگری در دسترس نباشد. با گذشت زمان پتانسیل درمانی انسولین کاهش می یابد و پیش بینی میزان اثربخشی داروی منقضی شده عملا غیر ممکن است. این عدم قطعیت میتواند منجر به نوسانات خطرناک در سطح قند خون شود.
هنگامی که انسولین به درستی کار نمی‌کند، قند خون شروع به افزایش میکند و فرد مبتلا به دیابت با علائم قند خون بالا مواجه میشود. این یکی از مهم‌ترین علائم هشدار دهنده است که نشان می‌دهد انسولین شما ممکن است اثربخشی خود را از دست داده باشد، به‌ویژه زمانی که سایر دلایل احتمالی بالا رفتن قند خون (مانند بیماری، تغییر رژیم غذایی/ورزش یا مصرف داروهای جدید) رد شده‌اند. هنگامی که یک ویال یا قلم جدید انسولین را شروع می کنید و قند خون شما به طور “معجزه‌آسایی” به حالت عادی بازمی‌گردد، در واقع تأیید کرده‌اید که انسولین قبلی شما آسیب دیده بود. این یک روش عملی و بسیار موثر برای تشخیص مشکل در انسولین می باشد.
نحوه تشخیص انسولین فاسد یا اثربخشی کاهش یافته
تشخیص انسولین فاسد یا کاهش قدرت انسولین، متأسفانه همواره با نشانه‌های بصری مشخص همراه نیست. اغلب انسولین تخریب‌شده هیچ علامت آشکاری ندارد. با این حال، دو راه اصلی برای تشخیص فاسد شدن انسولین وجود دارد:
1. بررسی ظاهری:
- انسولین‌های شفاف مانند انسولین رگولار باید کاملاً شفاف و بی‌رنگ باشند. هرگونه کدورت، تغییر رنگ، حضور ذرات معلق یا توده‌های کوچک، می تواند نشان دهنده کیفیت پایین یا فساد دارو باشد.
- انسولین‌های کدر مانندNPH، Humulin Nیا Novolin Nپس از تکان ملایم باید ظاهری یکنواخت و شیری داشته باشند. ته نشینی واضح، وجود ذرات نامنظم یا تغییر بافت ظاهری می تواند نشان دهنده کیفیت پایین یا فساد دارو باشد.
2. افزایش غیرقابل توجیه قندخون
در شرایطی که بیمار دچار افزایش قند خون بدون علت مشخص شده و عوامل زمینه ای مانند استرس، عفونت، رژیم غذایی یا بی نظمی در دارو رد شده اند احتمال کاهش اثربخشی انسولین باید مد نظر قرار گیرد.
نکته مهم: فساد پیش از موعد انسولین
اگرچه انسولین ها در صورت رعایت شرایط نگهداری معمولا تا تاریخ انقضا پایدار باقی می مانند اما در موارد نادر ممکن است پیش از موعد نیز فاسد شوند. عواملی مانند مواجهه با دمای بالا یا انجماد، حمل و نقل نامناسب یا نگهداری در معرض نور مستقیم خورشید می تواند منجر به تخریب زودهنگام انسولین شود. در صورتی که بیمار احساس کند انسولین کارایی سابق را ندارد، حتی پیش از پایان تاریخ انقضا، توصیه میشود یک انسولین جدید جایگزین کند.
اهمیت شرایط نگهداری و کنترل دما
نگهداری صحیح انسولین برای اطمینان از اثربخشی آن بسیار مهم است. انسولین در برابر گرما، نور مستقیم خورشید و به‌ویژه یخ‌زدگی حساسیت بالایی دارد.
انسولین استفاده نشده:
انسولین باز نشده باید در یخچال و در دمای تقریباً ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد (۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت) نگهداری شود. استاندارد توصیه‌شده برای نگهداری انسولین باز نشده، قرار دادن آن در یخچال و در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد (۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت) است. هنگام قرار دادن انسولین در یخچال باید از مناطقی که احتمال یخ زدگی دارند مانند بخش پشتی یخچال یا نزدیک المنت خنک کننده، پرهیز شود. کشوی سبزیجات یا محفظه کره به دلیل دمای پایدارتر مکان های مناسب تری برای نگهداری انسولین محسوب میشوند.
انسولین در حال استفاده:
پس از باز شدن ویال یا قلم انسولین فراورده را می‌توان خارج از یخچال در دمای اتاق تا حداکثر ۳۰ درجه سانتیگراد یا ۸۶ درجه فارنهایت نگهداری کرد. (همیشه برای دستورالعمل‌های دقیق، بروشور محصول سازنده را بررسی کنید). توصیه به نگهداری در دمای اتاق به علت کاهش درد ناشی از تزریق انسولین سرد است.
- قرارگیری در دمای نامناسب: قرارگرفتن انسولین برای مدت طولانی در خارج از یخچال یا در معرض دمای بالا میتواند باعث کاهش سریع اثربخشی دارو شود. هرچه مدت تماس با دمای نامناسب بیشتر باشد احتمال تخریب انسولین افزایش می یابد.
- یخ‌زدگی: انسولین در برابر یخ زدگی بسیار آسیب پذیر است و انجماد باعث تخریب غیرقابل برگشت ساختار مولکولی آن می شود. درصورت یخ زدگی، دارو باید بلافاصله دور ریخته شود. مصرف انسولین یخ زده ممنوع می باشد.
- نور مستقیم خورشید: انسولین نباید در معرض نورمستقیم خورشید قرار گیرد. اشعه ماورای بنفش می تواند سبب تخریب اجزای فعال انسولین شود و پایداری دارو را کاهش دهد.
- دمای اتاق برای انسولین باز شده: ویال یا قلم انسولین که در حال استفاده است معمولاً میتواند تا دمای ۳۰ درجه سانتیگراد (۸۶ درجه فارنهایت) خارج از یخچال نگهداری شود، مگر اینکه در دستورالعمل محصول شرایط دیگری ذکر شده باشد. علت این توصیه، کاهش درد هنگام تزریق انسولین سرد است.
- مدت نگهداری پس از باز شدن: مدت زمانی که می توان از یک ویال یا قلم انسولین استفاده کرد معمولا بین 7 تا 42 روز متغیر است. این زمان بسته به نوع انسولین، برند سازنده و شرایط نگهداری ممکن است متفاوت باشد. همواره باید دستورالعمل موجود در بروشور محصول یا برچسب شرکت سازنده را برای اطلاع از مدت دقیق مصرف دنبال کرد.
کیف خنک نگهدارنده انسولین چه کاربردی برای من دارد؟
ابزارهای کمکی برای حمل و نگهداری انسولین
با پیشرفت تکنولوژی، ابزاری جدیدی برای حمل ایمن و نگهداری انسولین در دسترس قرار گرفته است. این ابزار کیف خنک نگهدارنده انسولین می باشد:
کیف خنک نگهدارنده انسولین برند Frio
یک کیف خنک کننده با فناوری تبخیری است که قادر است انسولین و سایر داروهای حساس به دما را بدون نیاز به یخچال و به مدت 45 ساعت در بازه دمایی 18 تا 26 درجه سانتیگراد پایدار نگه دارد. فرایند فعال سازی این کیف بسیار ساده است. کافی است کیف را به مدت 5 دقیقه در اب سرد قرار دهید تا کریستال های موجود در آن به ژل تبخیری تبدیل شوند. این ژل از طریق تبخیر پیوسته، دمای داخل کیف را در محدوده ایمن حفظ کرده و از افزایش دمای دارو جلوگیری میکند.
ویژگی‌هایی همچون طراحی سبک، قابلیت استفاده مجدد، عدم نیاز به برق و دوام بیشتر (تا 5 برابر بیشتر از کیسه یخ‌های معمولی) باعث شده است Frio به یک راهکار قابل اعتماد برای سفر، محیط‌های کاری، پیاده روی یا موقعیت‌هایی که دسترسی به یخچال محدود است تبدیل شود.
استفاده از کیف انسولین میتواند در کاهش خطر تخریب انسولین به دلیل دمای نامناسب بسیار موثر باشد. این ابزارها به ویژه در شرایط اقلیمی گرم یا برای افرادی که به صورت مداوم در حال سفر هستند بسیار مناسب است.
رعایت اصول دقیق نگهداری از انسولین، نه تنها مانع از افت عملکرد دارو می شود، بلکه در واقع ستون مدیریت علمی و پایدار دیابت به شمار می رود و از آسیب ها محافظت می کند. نگهداری مناسب از انسولین نوسانات گلوکوز خون را کنترل کرده و از بروز عوارض حاد و مزمن جلوگیری می‌نماید.
