رتینوپاتی دیابتی چیست؟
دیابت می‌تواند به شیوه‌های مختلف سلامت چشم‌ها را در افراد دیابتی تحت تاثیر قرار بدهد. یکی از شایع‌ترین بیماری‌های چشمی که در افراد مبتلا به دیابت دیده می‌شود، رتینوپاتی یا بیماری شبکیه چشم است. این بیماری در صورت عدم درمان به موقع و مدیریت صحیح، می‌تواند مشکلاتی جدی و بنیادین را برای بینایی افراد به دنبال داشته باشد و در برخی مواقع منجر به از دست دادن بینایی گردد.
با توجه به اینکه از دست دادن بینایی و اختلال در کیفیت دید به صورت مستقیم بر روی کار، زندگی خانوادگی و استقلال اثر می‌گذارد لازم است که به عنوان فرد مبتلا به دیابت یا مراقبان افراد دیابتی به خوبی با اصطلاح رتینوپاتی دیابتی آشنا باشید، انواع مختلف این بیماری را بشناسید و از روش‌های حفظ سلامت چشم مانند انجام معاینات پزشکی ضروری مطلع شوید. معاینات زودهنگام و چکاپ‌های دوره‌ای منظم می‌توانند به تشخیص زودهنگام بیماری و درمان به موقع آن کمک کنند و فرد را از آسیب‌های جدی در امان نگه دارند.
عوامل بروز رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی یک بیماری چشمی است که افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. بالا بودن سطح قند و فشار خون در افراد مبتلا به دیابت برای مدت زمان طولانی، رگ‌های خونی را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد. تعداد زیادی رگ‌های خونی در چشم‌ها وجود دارند که خون را به بخش‌های مختلفی نظیر بخش بینایی یا شبکیه منتقل می‌کنند.
آسیب به این رگ‌های خونی ممکن است موجب مسدود شدن آن ها شود و نشت خون از رگ‌ها را به دنبال داشته باشد یا باعث بشود که این رگ‌ها به صورت تصادفی رشد کنند. در نتیجه شبکیه نمی‌تواند خون مورد نیاز را دریافت کند و کارکردی طبیعی داشته باشد. همین مسأله اختلال و ضعف در بینایی را برای فرد به دنبال خواهد داشت و او را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد.
مدیریت صحیح قند و فشار خون از مهم‌ترین اقداماتی است که به پیشگیری از بروز رتینوپاتی کمک می‌کند. ضروری است که به عنوان یک فرد مبتلا به دیابت همواره سطح قند و فشار خون خود را در محدوده هدف حفظ کنید و از بروز نوسانات شدید جلوگیری نمائید. هرچه سطح قند و فشار خون شما طبیعی‌تر باشد ابتلا به مشکلات چشمی در شما کاهش پیدا خواهد کرد.
یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که برای مدیریت سطح قند و فشار خون در اختیار شما قرار می‌گیرد، بهره‌مندی از ابزارهای نوین و پیشرفته است. سنسور تست قند خون (CGM) ابزار پیشرفته‌ای برای مدیریت دیابت است که به طور لحظه‌ای و مداوم در طول شبانه روز سطح قند را اندازه‌گیری و روند تغییرات آن را نمایش می‌دهد. دستگاه تست قند خون (CGM) با ارسال هشدار در صورت کاهش یا افزایش غیرطبیعی قند، امکان واکنش به موقع را فراهم می‌کند. همچنین استفاده از سنسور CGM، تعداد دفعات اندازه‌گیری سطح قند از طریق دستگاه قند خون را که با خون‌گیری از نوک انگشتان همراه است، کاهش می‌دهد. دستگاه پایش مداوم قند خون علاوه بر بهبود کنترل دیابت، کیفیت زندگی را افزایش داده و استرس ناشی از نوسانات قند خون را کاهش می‌دهد.
دستگاه فشارسنج خانگی نیز با بهره مندی از تکنولوژی های پیشرفته و قابل اعتماد می‌تواند فشار خون شما را اندازه‌گیری کرده و در اختیارتان قرار بدهد تا در صورت بالا بودن فشار، اقدامات لازم را انجام دهید و فشار خونتان را به محدوده طبیعی باز گردانید.
به عنوان فرد مبتلا به دیابت در صورتی که به عوارض چشمی مبتلا شدید نگران نباشید زیرا در اغلب موارد قابل درمان هستند و در صورت تشخیص به موقع می‌توان از بروز مشکلات جدی و طولانی مدت چشم جلوگیری نمود.
انواع رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی معمولاً به مرور و در مراحل مختلف پیشرفت می‌کند و دارای سطوح متفاوتی است. هنگام دریافت نتایج غربالگری چشم، با یک حرف و یک عدد مواجه می‌شوید که نشان‌دهنده نوع احتمالی رتینوپاتی شما است. به عنوان مثال، حرف (R) به رتینوپاتی اشاره دارد و عدد مندرج در کنار آن، سطح آسیب وارد شده به چشم را مشخص می‌کند.
رتینوپاتی دیابتی از چهار مرحله اصلی تشکیل شده است:
1. مرحله اول: رتینوپاتی زمینه‌ای
در این مرحله دید شما هنوز تحت تأثیر قرار نگرفته است، اما نیاز است اقدامات لازم برای جلوگیری از تشدید آن انجام شود. این مرحله ممکن است در نتایج غربالگری با R1 قید شود.
2. مرحله دوم: رتینوپاتی غیرتکثیری
در این مرحله با آسیب به مراتب شدید‌تری رو به رو هستیم و لازم است چشم‌ها به طور دقیق توسط پزشک متخصص معاینه شوند تا هرگونه تغییر احتمالی شناسایی گردد. این مرحله ممکن است در نتایج غربالگری با R2 مشخص شود.
3. مرحله سوم: رتینوپاتی تکثیری
در این مرحله، خطر از دست دادن بینایی بسیار بالا است و به درمان‌های قطعی و خاص نیاز دارد. این وضعیت ممکن است در نتایج غربالگری شما با R3 مشخص شود.
ماکولوپاتی دیابتی، که به نام اِدم ماکولای دیابتی (DMO) نیز شناخته می‌شود نوعی از رتینوپاتی است که بخش مرکزی شبکیه، یعنی ماکولا، را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ماکولا بخشی از شبکیه است که مسئولیت دید دقیق و مرکزی را برای انجام فعالیت‌هایی مانند خواندن و رانندگی به عهده دارد. در این حالت، رگ‌های خونی ماکولا ممکن است مسدود شوند و عملکرد این بخش را تحت تاثیر قرار دهند.
در صورت شناسایی ماکولوپاتی دیابتی، دید فرد تحت تأثیر قرار می‌گیرد و پزشک ممکن است فرد را برای انجام آزمایش‌های تکمیلی بیشتر به بخش‌های تخصصی و درمانی ارجاع بدهد تا پس از تشخیص، فرآیند درمان‌های پیشرفته آغاز بشود. در برخی موارد، این شرایط می‌تواند توانایی خواندن یا رانندگی را نیز محدود کند.
اگر در نتایج غربالگری ماکولوپاتی وجود نداشته باشد، این وضعیت با M0 نشان داده می‌شود. در صورتی که مایع در ماکولا شروع به تجمع کند و دید را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است این مرحله با M1 مشخص شود.
مراحل درمان رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی زمینه‌ای و غیرتکثیری به عنوان مراحل ابتدایی رتینوپاتی دیابتی شناخته می‌شوند. در این مراحل، اقدامات مؤثری وجود دارد که می‌توان برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و تشدید آسیب به چشم‌ها انجام داد.
از سوی دیگر، رتینوپاتی تکثیری و ماکولوپاتی دیابتی مراحل پیشرفته‌تری از بیماری محسوب می‌شوند. در شرایط پیشرفته‌ی این بیماری، گزینه‌های درمانی تخصصی‌تری وجود دارند که توسط تیم مراقبت‌های پزشکی به طور کامل بررسی خواهد شد و بهترین روش‌های درمان برای فرد تجویز می‌گردد.
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
افراد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی به طور ناگهانی بینایی خود را از دست نمی‌دهند. این بیماری به مرور به سطوح نگران کننده و بحرانی می‌رسد. به همین دلیل اغلب افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند از طریق چکاپ‌های منظم پزشکی و تشخیص به موقع بیماری از پیشرفت آن جلوگیری کنند.
با رعایت این مراحل می‌توانید سلامت چشمان خود را حفظ کنید:
- چشم‌های خود را به طور منظم چکاپ کنید.
- هرگونه تغییر در بینایی خود را به پزشک اطلاع دهید.
- سعی کنید سطح قند خون خود را در محدوده هدف نگه دارید.
- فشار خون و کلسترول خود را در محدوده هدف حفظ کنید.
- سبک زندگی سالم را انتخاب کنید.
چشم‌های خود را به طور منظم چکاپ کنید.
چکاپ منظم چشم ها به عنوان راهکاری کاربردی برای شناسایی مشکلات چشمی تجویز می‌شوند. این آزمایش‌ها می‌توانند اختلالات چشمی را قبل از اینکه بر روی بینایی تأثیر بگذارند شناسایی کرده تا با تجویز درمان‌های موثر و پیشگیرانه از بروز خطرات جدی جلوگیری شود.
توصیه می‌شود افراد بالای 12 سال که به دیابت مبتلا هستند حداقل هر دو سال یکبار چکاپ‌های چشم را انجام بدهند. لازم به ذکر است که این چکاپ‌ها در ابتدای تشخیص دیابت، باید سالی یکبار انجام شود و بعد از آن بسته به نتایج و با تجویز پزشک، مدت زمان آن تغییر می‌کند. چکاپ‌ها و غربالگری‌های چشم به عنوان یکی از روتین‌های مهم مراقبتی دیابت محسوب می‌شوند و لازم است همواره مورد توجه قرار بگیرند.
هرگونه تغییر در بینایی خود را به پزشک اطلاع دهید
ایجاد تغییر در کیفیت دید ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. در ادامه به برخی از رایج‌ترین نشانه‌های اولیه رتینوپاتی اشاره خواهد شد:
- دیدن نقاط شناور: این نقاط شبیه به ابرهای کوچک و ناپایداری هستند که به طور موقت در دید شما ظاهر می‌شوند.
- کدر شدن دید: احساس می‌کنید همیشه عینک آفتابی به چشم دارید.
- دشواری در دیدن یا کم شدن کیفیت دید در نور کم یا فضای تاریک
اگر هر یک از این تغییرات را در بینایی خود مشاهده کردید یا متوجه شدید که بینایی شما نسبت به حالت معمول دچار مشکل شده است، فوراً پزشک خود را مطلع کنید. لازم است که این موارد را در سریع‌ترین حالت ممکن پیگیری کرده و در صورت نیاز و با تجویز پزشک، فرآیند درمان را آغاز کنید.
افزایش سطح قند خون از دیگر مواردی است که می‌تواند به صورت کوتاه مدت بر روی کیفیت دید تأثیرگذار باشد. اگرچه قند خون بالا به صورت طبیعی موجب اختلال در دید خواهد شد، اما باید توجه داشت که کیفیت دید با پائین آمدن سطح قند و قرار گرفتن آن در محدوده هدف، به تدریج به حالت طبیعی باز می‌گردد. در صورت ادامه ی اختلال در دید ضروری است که با پزشک مشورت کنید و تمامی علائم را جدی بگیرید.
سعی کنید سطح قند خون خود را در محدوده هدف نگه دارید
بالا بودن سطح قند خون برای مدت طولانی شما را در معرض مشکلات و عوارض متعدد دیابت از جمله مشکلات جدی چشم قرار می‌دهد. آگاهی از محدوده هدف قند خون و آشنایی با ابزارهای مدیریت صحیح دیابت مثل دستگاه مانیتورینگ قند خون (CGM) یا دستگاه قند خون دیجیتال رایج مانند دستگاه فریسنس به شما کمک می‌کنند تا با پایش منظم سطح قند بتوانید آن را در محدوده هدف قرار بدهید و در صورت افزایش قند اقدامات لازم را انجام دهید.
در این میان پزشک باید در تعیین اهداف قند خون به شما کمک کند. هرچه سطح قند شما به محدوده هدف نزدیک‌تر باشد، خطر ابتلا به مشکلات چشمی کمتر خواهد بود.
فشار خون و کلسترول خود را در محدوده هدف حفظ کنید
فشار خون بالا و افزایش چربی خون خطر ابتلا به مشکلات چشمی را افزایش می‌دهد. رگ‌های خونی ممکن است تحت تأثیر فشار خون و چربی بالا آسیب ببینند یا مسدود شوند، بنابراین خون نمی‌تواند به درستی در چشم شما جریان یابد و این مسأله احتمال ابتلا به رتینوپاتی را افزایش می‌دهد.
استفاده از دستگاه فشارسنج دیجیتالی خانگی می‌تواند شما را از عدد فشار خونتان مطلع کند تا در صورت نیاز با مصرف دارو یا مراجعه به پزشک آن را به محدوده هدف برگردانید و سطح آن را همواره کنترل کنید.
سبک زندگی سالم را انتخاب کنید
سبک زندگی سالم برای تمامی افراد مفید است و به عموم جامعه در هر گروه سنی و با هر وضعیت سلامتی پیشنهاد می‌شود. پایبندی به اصول سبک زندگی سالم برای افراد مبتلا به دیابت بیش از سایر گروه‌ها ضروری خواهد بود، زیرا به آنها کمک می‌کند تا سطح قند خون خود را در محدوده هدف حفظ کنند.
تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف برخی از غذاها می‌تواند به کنترل سطح قند خون، فشار خون و کلسترول کمک کند. این سه عامل، برای کاهش خطر ابتلا به مشکلات چشمی بسیار مهم هستند و مدیریت آنها می‌تواند احتمال ابتلا به این اختلالات را کاهش دهد.
سایر اختلالات بینایی شایع در افراد مبتلا به دیابت
مبتلایان به دیابت، دو برابر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به آب مروارید هستند و احتمال ابتلا به گلوکوم نیز در این افراد یک و نیم برابر بیشتر است. آب مروارید و گلوکوم از دیگر مشکلات چشمی شایع در افراد دیابتی محسوب می‌شوند. بروز این دو اختلال به خودی خود رتینوپاتی محسوب نمی‌شود، اما در صورت عدم درمان می‌توانند بروز نابینایی را در فرد تقویت کنند.
آب مروارید زمانی ایجاد می‌شود که بینایی فرد تحت تأثیر قرار بگیرد و زاویه دید او به اصطلاح کدر شود. در حالیکه گلوکوم زمانی رخ می‌دهد که مایع اضافی در چشم جمع می‌شود. مانند رتینوپاتی، این مشکلات نیز می‌توانند به دلیل قند خون بالا ایجاد شوند، بنابراین کنترل منظم قند خون با استفاده از سیستم پایش مداوم قند خون (CGM) و انجام غربالگری‌های چشم به صورت منظم بسیار ضروری است و به درمان به موقع این مشکلات کمک خواهد کرد.
توجه داشته باشید که هرگونه اختلال در بینایی ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم نشانه‌ای از رتینوپاتی دیابتی، آب مروارید، گلوکوم یا افزایش بیش از حد قند خون باشد. در صورت مشاهده تغییرات در بینایی، مانند نقاط شناور یا تار شدن دید، سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید. تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت مشکلات جلوگیری کرده و از آسیب دائمی به بینایی شما جلوگیری کند.
