خستگی مفرط یکی از مشکلات شایع در بیماران مبتلا به دیابت است. این اختلال ممکن است نتیجه مستقیم اختلالات متابولیک ناشی از بیماری دیابت باشد که موجب تغییر در نحوه پردازش انرژی در بدن میشود. در این بیماران، سطح بالای قند خون میتواند از جذب کافی قند در سلولها جلوگیری کرده و انرژی لازم برای انجام فعالیتهای روزمره را کاهش دهد. به این ترتیب، فرد احساس خستگی مفرط را تجربه میکند و با عدم توانایی در انجام امور روزمره مواجه میشود.
علاوه بر این، عوامل متعدد دیگری نیز میتوانند در ایجاد یا تشدید خستگی در افراد دیابتی نقش ایفا کنند. این عوامل شامل داروهای مصرفی برای کنترل دیابت و همچنین مشکلات جانبی مانند افسردگی و اختلالات خواب میشود. همچنین، چالشهای روانی ناشی از مدیریت مداوم بیماری دیابت نیز میتواند به عنوان عامل مهمی در بروز خستگی در این افراد مطرح شود.
ارتباط مستقیم دیابت با خستگی
سطح بالای قند خون که مشخصهی اصلی دیابت است، میتواند باعث اختلال در روند طبیعی تبدیل قند به انرژی در بدن شود. قند، بهعنوان منبع اصلی انرژی برای سلولها بویژه سلولهای مغزی، عمل میکند. در دیابت، در حالی که قند در خون تجمع پیدا میکند، قادر به ورود به سلولها نخواهد شد و سلولها نمیتوانند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کنند. نتیجه این فرآیند، احساس خستگی و کاهش توان جسمانی در فرد مبتلا خواهد بود.
در عین حال، نوسانات قند خون بهویژه در موارد هیپوگلیسمی (کاهش سطح قند خون) که ناشی از مصرف برخی داروهای دیابت مانند سولفونیل اورهها و انسولین است، میتواند منجر به بروز علائم دیگری نظیر بیحالی و خوابآلودگی شود. این وضعیت بهویژه در شبها میتواند موجب اختلال در الگوی خواب و ایجاد خستگی بیشتر در روز بعد گردد.
از جهتی دیگر، مدیریت دیابت، فرآیندی پیچیده و زمانبر است که نیاز به نظارت مستمر بر سطح قند خون، مصرف دقیق داروها و تنظیم رژیم غذایی دارد. این فرآیند ممکن است بهطور مستقیم موجب استرس روانی و فیزیکی شود که به نوبه خود بر میزان خستگی تأثیر میگذارد. بسیاری از افراد دیابتی بویژه در صورت تجربه مداوم نوسانات شدید قند خون، از سطح انرژی پایینتری برخوردار هستند. مدیریت این مشکل به عنوان یکی از بزرگترین چالشهای افراد مبتلا به دیابت محسوب میشود. همچنین توصیه میشود که مدیریت سطح قند به عنوان یکی از اولویتهای اصلی افراد مبتلا به دیابت در نظر گرفته شود. استفاده از دستگاه مانیتورینگ قند خون (CGM) به فرد مبتلا به دیابت کمک میکند تا با پایش مداوم سطح قند خود، الگوهای قند خون شخصی خود را شناسایی کند. دستگاه تست قند خون (CGM) میتواند به تنظیم یک سبک زندگی سالم منجر شود و به فرد کمک کند تا سطح قند خود را همواره در محدوده هدف (طبیعی) حفظ نماید. اگرچه سنسور CGM به عنوان یک تکنولوژی نوین و مدرن به مدیریت سطح قند منجر میشود اما استفاده از دستگاه تست قند خون رایج نظیر دستگاه تست قند خون فریسنس نیز میتواند فرد را به صورت اصولی از وضعیت قند خونش مطلع سازد و در مسیر مدیریت دیابت به او کمک کند.
تأثیرات روانی و فیزیکی بر خستگی
علاوه بر مشکلات جسمی، استرس روانی ناشی از مدیریت روزانه بیماری، از جمله نظارت دقیق بر رژیم غذایی، داروها و فعالیتهای روزانه نیز میتواند به خستگی مفرط در فرد منجر شود. تحقیقات نشان دادهاند که اضطراب و افسردگی که بهطور شایع در بیماران مبتلا به دیابت مشاهده میشود، میتواند خستگی این افراد را تشدید کند. این شرایط روانی علاوه بر تأثیر بر خلق و خو، ممکن است به اختلالات خواب نیز منجر شده و چرخهای از خستگی مفرط و استرس را ایجاد نماید.
خستگی مزمن و تأثیر آن بر کیفیت زندگی
خستگی مزمن میتواند بهطور جدی بر کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت تأثیر بگذارد. این افراد ممکن است به دلیل احساس خستگی، قادر به انجام وظایف روزانه نباشند و در نتیجه، کیفیت زندگی آنها کاهش یابد. همچنین، خستگی مزمن میتواند مانع از انجام مراقبتهای خودمدیریتی دیابت شود که این خود میتواند منجر به نوسانات قند خون و افزایش خطر بروز عوارض جدیتر گردد.
عوامل جانبی مرتبط با خستگی در دیابت
چندین عامل دیگر که بهطور همزمان در افراد دیابتی مشاهده میشوند، ممکن است به شدت در بروز خستگی تأثیرگذار باشند. این عوامل شامل مشکلات التهابی مزمن، بیخوابی، اختلالات تیروئیدی و نارسایی کلیه هستند. در بسیاری از افراد دیابتی، نوروپاتی دیابتی که ناشی از آسیب به اعصاب سیستم عصبی خودمختار است، میتواند علاوه بر تأثیر بر سایر عملکردهای بدن، به احساس خستگی در فرد منجر شود. همچنین، کمتحرکی، تغذیه نامناسب و کاهش حمایت اجتماعی نیز از جمله عوامل مهمی هستند که میتوانند خستگی را تشدید و مدیریت دیابت را پیچیدهتر کنند.
عوامل مؤثر دیگر بر خستگی
عوامل متعددی به طور خاص در افراد مبتلا به دیابت دیده میشوند که میتوانند در تشدید خستگی موثر باشند. این عوامل عبارتند از:
- التهاب گسترده
- افسردگی
- بیخوابی یا کیفیت پایین خواب
- کمکاری تیروئید
- سطح پایین تستوسترون
- نارسایی کلیه
- عوارض جانبی داروها
- حذف وعدههای غذایی
- کمتحرکی
- تغذیه نامناسب
- کمبود حمایت اجتماعی
این عوامل میتوانند بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر میزان خستگی فرد مبتلا به دیابت تأثیرگذار باشند و مدیریت مؤثر دیابت نیاز به توجه جامع به همه این جنبهها دارد.
مشکلات خواب
مشکلات خواب بهعنوان یکی از عوامل مهم در بروز خستگی در افراد مبتلا به دیابت شناخته میشود. افرادی که خواب باکیفیت ندارند، اغلب دچار خستگی میشوند. مشکلات خواب در افراد مبتلا به دیابت بسیار رایج است. بنابراین نیاز است که این افراد چرخه خواب خود را تحت نظر یک پزشک متخصص تنظیم نمایند.
دیابت میتواند بهطور مستقیم بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد. برای مثال، نوسانات قند خون ممکن است موجب تعریق شدید و بیدار شدن فرد در نیمه شب گردد. از سوی دیگر، قند خون بالا میتواند منجر به تکرر ادرار و بیدار شدنهای مکرر در شب شود. همچنین، ارتباط میان دیابت و آپنه خواب باعث میشود که فرد، دچار اختلالات خواب شود که این به نوبه خود اثرات منفی بر کیفیت خواب و احساس استراحت فرد دارد.
کمخونی و بیماریهای تیروئیدی
زمانی که خستگی در افراد مبتلا به دیابت نگرانکننده میشود، بررسی علل دیگر همچون کمخونی ضروری است. اگرچه کمخونی بهطور مستقیم ناشی از دیابت نیست، اما در افراد دیابتی شایع است و یکی از علل عمده خستگی محسوب میشود. علاوه بر این، توصیه میشود که سطح هورمونهای تیروئیدی نیز بررسی شود، زیرا افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات تیروئید، بهویژه کمکاری تیروئید، قرار دارند. کمکاری تیروئید میتواند بهعنوان یک عامل جانبی برای تشدید خستگی در افراد دیابتی در نظر گرفته شود.
سلامت روان
افسردگی یکی از اختلالات روانی شایع در میان افراد مبتلا به دیابت است. اگر در حال حاضر برای درمان افسردگی دارو مصرف میکنید، باید به این نکته توجه کنید که داروهای ضدافسردگی ممکن است بر کیفیت خواب شما تأثیر گذاشته و آن را مختل کنند. در این صورت، مشورت با پزشک برای بررسی امکان تغییر دارو و ارزیابی تأثیر آن بر خواب میتواند مفید باشد.
ورزش منظم یکی دیگر از روشهای مؤثر در بهبود افسردگی است، زیرا میتواند با افزایش سطح سروتونین به بهبود وضعیت روانی افراد کمک کند. علاوه بر این، مشاوره فردی یا گروهی با یک درمانگر نیز میتواند در کاهش علائم افسردگی و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت مؤثر واقع شود.
داروهای دیابت
خستگی یکی از عوارض جانبی شایع داروهای مصرفی برای درمان دیابت نوع ۲ است. بسیاری از داروهای دیابتی میتوانند باعث خوابآلودگی و کاهش انرژی شوند. علاوه بر داروهای دیابتی، برخی داروهای دیگر مانند بتا بلاکرها که برای کنترل فشار خون تجویز میشوند، نیز ممکن است در ایجاد خستگی نقش داشته باشند.
در اینجا فهرستی از داروهای رایج که میتوانند خستگی یا خوابآلودگی را بهعنوان عارضه جانبی ایجاد کنند، آورده شده است:
- متفورمین: این داروی رایج برای دیابت نوع ۲ میتواند خطر کمبود ویتامین B12 را افزایش دهد که به نوبه خود ممکن است باعث احساس خستگی یا ضعف شود. در صورتی که متفورمین مصرف میکنید و دچار خستگی شدید هستید، پزشک ممکن است سطح B12 شما را در آزمایش بررسی کند.
- آگونیستهای گیرنده: GLP-1 برخی از داروهای این دسته، مانند سماگلوتاید (Ozempic)، خستگی را بهعنوان یکی از عوارض جانبی ذکر کردهاند.
- استاتینها: این داروها برای کاهش سطح کلسترول در بدن استفاده میشوند، اما ممکن است باعث خستگی و مشکلات خواب نیز شوند.
- بازدارندههای بازجذب سروتونین انتخابی :(SSRIs) این داروها به درمان بیماریهای روانی شایع مانند اضطراب و افسردگی کمک میکنند، اما یکی از عوارض جانبی احتمالی آنها اختلالات خواب است.
- داروهای ضد فشار خون: داروهایی که برای کاهش فشار خون تجویز میشوند، از جمله ARBها، مهارکنندههای ACE و بتا بلاکرها، ممکن است خستگی را بهعنوان عارضه جانبی ایجاد کنند.
اگر مشکوک هستید که داروهای شما ممکن است عامل خستگی باشند، مشورت با پزشک برای بررسی تغییرات ممکن و تنظیم داروها میتواند کمککننده باشد.
سندرم خستگی مزمن (CFS)
سندرم خستگی مزمن (CFS) یک بیماری است که با خستگی شدید و مداوم مشخص میشود و به طور قابل توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. افراد مبتلا به CFS اغلب انرژی خود را بدون انجام فعالیتهای جسمی زیاد از دست میدهند. به طور مثال، حتی فعالیتهای سادهای چون رفتن به ماشین میتواند تمام انرژی فرد را تخلیه کند. اعتقاد بر این است که CFS با التهاب مزمن مرتبط است که بهطور مستقیم بر متابولیتهای عضلانی تأثیر میگذارد و باعث احساس خستگی شدید میشود.
خستگی مزمن میتواند دلایل متعددی داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از:
- بیحوصلگی
- مصرف برخی داروها
- استرس عاطفی
- اضطراب
- سردرد
- بیماریهای قلبی
- بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
- آلرژیها
چگونه با خستگی ناشی از دیابت مقابله کنیم؟
برای کاهش خستگی و جلوگیری از بروز سایر علائم و عوارض ناشی از دیابت، همکاری با تیم پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. مدیریت مؤثر دیابت شامل انتخابهای سالم در سبک زندگی از جمله ورزش منظم، تغذیه مناسب و مصرف صحیح داروهای تجویز شده نیز میشود.
افرادی که سبک زندگی سالمی دارند، هر روز ورزش میکنند، تغذیه مناسب دارند، آب کافی مینوشند و داروهای خود را به درستی مصرف میکنند، اغلب احساس بهتری دارند و با عوارض به مراتب کمتری مواجه خواهند شد. افرادی که در ورزش تنبلی میکنند، پرخوری عصبی دارند، وعدههای غذایی خود را در زمان مناسب مصرف نمیکنند و به جبران آن در طول شب مقادیر بالای مواد غذایی را میل میکنند، اغلب دچار عارضههای مداوم میشوند. خستگی و سردرد از شایعترین عوارض در بیمارانی است که درمان مناسبی دریافت نکردهاند، نتوانستهاند سطح قند خون خود را به درستی مدیریت کنند و یا داروهای خود را در زمان مناسب مصرف نمایند.
برای درمان خستگی علاوه بر رعایت نکاتی که قبل تر به آن اشاره شد، توصیه میشود تا هنگامی که با پزشک درباره وضعیت خستگی خود صحبت میکنید، تنها از عبارت “همیشه خستهام” استفاده نکنید. بهتر است بهطور دقیق بگویید: «آنقدر خستهام که نمیتوانم پیادهروی کنم یا خرید روزانه انجام دهم.» به پزشک خود اطلاع دهید که خستگی مانع از انجام فعالیتهایی میشود که برای حفظ سلامت شما ضروری است.
همچنین تهیه دفترچه یادداشت برای ثبت علائم بسیار مفید است. میتوانید در این دفترچه، جزئیات علائم روزانه خود را مانند دفعات بیدار شدن شبانه برای رفتن به دستشویی، حذف وعدههای غذایی به دلیل خستگی یا مشکلات دیگر را یادداشت کنید. این اطلاعات میتوانند در گفتگو با پزشک یا مربی دیابت به شما کمک کنند تا نگرانیهای خود را بهتر بیان کرده و در مسیر درمان مؤثرتر قرار بگیرید.
از دیگر مواردی که به کاهش عوارض مرتبط با احساس خستگی منجر میشود، مدیریت صحیح سطح قند خون است. استفاده از سنسور هوشمند قند خون که با پایش 24 ساعته قند خون، فرد را از وضعیت دیابتش مطلع میکند بسیار کارآمد است. استفاده از سیستمهای هوشمندی نظیر دستگاه فریسنس نیز به فرد مبتلا به دیابت کمک میکند تا از عدد قند خود آگاه شود و در صورت نیاز آن را به محدوده طبیعی بازگرداند.
برخی از راهکارهای کاربردی برای مقابله با خستگی
- ورزش منظم: انجام تمرینات شدید برای افزایش انرژی ضروری نیست. شما میتوانید با تعیین اهداف کوچک و قابل دستیابی، مانند پیادهروی روزانه، شروع کنید و به مرور اهداف خود را افزایش دهید. این امر به بهبود وضعیت جسمی و روانی شما کمک خواهد کرد.
- مدیریت استرس: کنترل استرس برای موفقیت در مدیریت دیابت نوع ۲ بسیار حیاتی است. مسائل مربوط به سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب باید جدی گرفته شوند و نیاز به درمان تخصصی دارند. در صورتی که احساس نیاز کردید، ممکن است از پزشک خود بخواهید شما را به یک متخصص روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد.
- ثبت علائم دقیق خستگی: نگهداری یک دفترچه یادداشت برای ثبت علائم خستگی میتواند به پزشک شما کمک کند تا علتهای زمینهای مشکل را شناسایی کند و درمان مناسب را پیشنهاد دهد.
- بهبود بهداشت خواب: توجه به بهداشت خواب و اصلاح عادات خواب میتواند به شما کمک کند تا خواب با کیفیتی داشته باشید و در نتیجه انرژی شما افزایش یابد.
- ارزیابی آپنه خواب: اگر شما خروپف میکنید یا اضافه وزن دارید، ممکن است لازم باشد برای ارزیابی آپنه خواب به پزشک مراجعه کنید. این اختلال میتواند به طور مستقیم بر کیفیت خواب و سطح انرژی تأثیر بگذارد.
- مشاوره در صورت خستگی غیرعادی: اگر احساس خستگی دارید که با تغییرات در سبک زندگی و درمانهای معمول بهبود نمییابد، ضروری است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.