مراقبت از فردی که به بیماری مزمنی همچون دیابت مبتلا است به فداکاری، توجه و صرف زمان و انرژی نیاز خواهد داشت. مراقبان افراد مبتلا به دیابت، اغلب اعضای نزدیک خانواده همچون والدین، همسر و یا فرزندان هستند که بار جسمی، عاطفی و روانی قابل‌توجهی را به دوش می‌کشند. هرچند این مسئولیت با عشق و علاقه فراوان انجام می‌شود، اما به مرور می‌تواند به بروز خستگی شدید جسمی و روانی منجر شود که از آن به‌عنوان «فرسودگی مراقبتی» یاد می‌شود. این راهنما به شما کمک می‌کند تا به شناخت بهتری از فرسودگی مراقبتی دست پیدا کنید و راهکارهای مؤثر برای مقابله با آن را بشناسید.
ماهیت فرسودگی مراقبتی چیست؟
فرسودگی مراقبتی به وضعیتی گفته می‌شود که در اثر مراقبت طولانی‌مدت و فشرده از فردی بیمار ایجاد می‌شود و با احساس خستگی مزمن، اضطراب و افسردگی همراه است. مراقبانی که از افراد دیابتی حمایت می‌کنند، به‌طور مداوم درگیر نظارت بر سطح قند خون، مدیریت دارو و انسولین، تهیه وعده‌های غذایی مخصوص و رسیدگی به نیازهای روزانه بیمار هستند. در بسیاری از موارد، این مسئولیت‌ها به‌اندازه‌ای زمان‌بر و حساس هستند که باعث نادیده گرفته شدن نیازهای شخصی مراقب می‌شوند. به همین دلیل، فرسودگی مراقبتی می‌تواند سلامت جسمی و روانی خود مراقب را نیز به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
مسئولیت‌های مراقبین افراد مبتلا به دیابت چیست؟
مراقبان معمولاً افرادی از نزدیکان بیمار هستند که مسئولیت‌های متنوعی را به عهده دارند، از جمله:
- کمک به امور روزانه: مانند حمام کردن، لباس پوشیدن، نظافت و موارد مشابه.
- تهیه و مدیریت غذا: آماده کردن وعده‌های غذایی متناسب با رژیم غذایی دیابتی.
- مدیریت داروها: نظارت دقیق بر مصرف دارو و انسولین بیمار.
- انجام امور منزل: مانند کارهای خانه، رسیدگی به امور مالی و پرداخت قبوض.
- نظارت بر سلامت بیمار: مانند اندازه‌گیری قند خون و هماهنگی با پزشکان یا مراکز درمانی.
- حمایت عاطفی و اجتماعی: مراقبت از بیمار در مواقع اضطراب، افسردگی و یا سایر مشکلات روحی.
مهم‌ترین وظیفه مراقب این است که از سلامت و ایمنی فرد مبتلا اطمینان حاصل کند. اما باید توجه داشت که حفظ سلامت خود مراقب نیز به همان اندازه مهم و حیاتی است.
میزان شیوع فرسودگی مراقبتی
فرسودگی مراقبتی پدیده‌ای بسیار شایع است. طبق مطالعات انجام‌شده، بیش از ۶۰ درصد از مراقبان، در مقطعی از مسیر مراقبت، دچار علائم فرسودگی می‌شوند. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت توجه جدی به این مسئله و حمایت از مراقبان در تمامی مراحل مراقبت است.
میزان شیوع فرسودگی مراقبتی
علائم فرسودگی مراقبتی مشابه استرس و افسردگی است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی جسمی و روانی شدید
- فاصله گرفتن و کناره‌گیری از دوستان و خانواده
- کاهش علاقه به فعالیت‌های موردعلاقه پیشین
- احساس ناامیدی یا ناتوانی
- تغییرات قابل‌توجه در اشتها و وزن
- اختلال در خواب
- مشکل در تمرکز
- افزایش ابتلا به بیماری‌ها
- عصبانیت یا تحریک‌پذیری بیش از حد
علاوه بر علائم جسمی، ممکن است احساسات خاصی نیز در فرد مراقب ایجاد شود:
- اضطراب: نگرانی از اینکه یک اشتباه کوچک در مراقبت از بیمار، ممکن است عواقب جدی به همراه داشته باشد.
- گناه: احساس اینکه اختصاص دادن زمان برای خود و یا استراحت کردن، به معنای کوتاهی در انجام وظایف است.
- خشم و ناامیدی: در مواقعی که بیمار، مراقبت‌ها را نمی‌پذیرد یا قدر آنها را نمی‌داند.
- انکار: تصور اینکه شرایط بیمار آن‌قدر هم جدی نیست.
- انزوا و تنهایی: کمک خواستن و یا این باور که کسی حاضر به کمک نیست، نوعی ضعف تلقی می‌شود.
هرچند تجربه این احساسات طبیعی است، اما بسیار مهم است که مراقبان، از کمک گرفتن و بیان این احساسات خودداری نکنند و در صورت نیاز، به پزشک، مشاور یا یکی از اعضای خانواده مراجعه نمایند.
نقش تکنولوژی پایش مداوم قند خون (CGM) در کاهش فشار مراقبتی
یکی از ابزارهای مؤثر که می‌تواند فرایند مراقبت از افراد دیابتی را آسان‌تر و دقیق‌تر کند، سنسور پایش مداوم قند خون (CGM) است. سنسور CGM با اندازه‌گیری و گزارش مداوم سطح قند بیمار، امکان تصمیم‌گیری سریع‌تر و دقیق‌تر را برای مراقب فراهم می‌کند. استفاده از CGM می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی استرس ناشی از کنترل مداوم وضعیت بیمار را کاهش دهد و کیفیت زندگی را هم برای بیمار و هم برای مراقب بهبود بخشد. این سنسورها بر خلاف گلوکومترها به خون‌گیری‌های مکرر از نوک انگشت، سوزن و یا نوار تست قند خون نیاز ندارند و به صورت بیست و چهار ساعته سطح قند مایع میان بافتی فرد مبتلا به دیابت را اندازه‌گیری می‌کنند.
استفاده از این تکنولوژی موجب می‌شود که نگرانی از افت یا افزایش شدید قند خون بر طرف شده و کیفیت زندگی مراقب و فرد مبتلا به دیابت به طور چشم‌گیری افزایش پیدا کند.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
علل و عوامل خطر فرسودگی مراقبتی
فرسودگی مراقبتی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که شما مقدار زیادی از وقت، انرژی و منابع خود را به مراقبت از دیگران اختصاص می‌دهید، به حدی که دیگر قادر به رسیدگی به نیازهای شخصی خود نیستید و یا این نیازها را نادیده می‌گیرید. بی‌توجهی به سلامت جسمی، روانی و عاطفی خودتان می‌تواند توانایی های شما برای انجام مسئولیت‌های روزانه و شخصی را کاهش دهد.
عوامل تشدیدکننده فرسودگی مراقبتی عبارت‌اند از:
- تداخل نقش‌ها: وقتی فرد مراقب نمی‌تواند به‌راحتی میان نقش خود به‌عنوان مراقب و سایر نقش‌های اجتماعی و خانوادگی مانند همسر، والد، یا دوست تمایز قائل شود، به‌ویژه زمانی‌که ناگهان یا بدون آمادگی در این نقش قرار گرفته و یا با چند عضو خانواده درگیر این وظایف شده باشد، استرس او افزایش می‌یابد.
- انتظارات غیرواقع‌بینانه: مانند داشتن این باور که مراقبت همیشه و به‌طور مستمر نتایج مثبت و مطلوبی به همراه خواهد داشت. در حالی که واقعیت مراقبت شامل دشواری‌ها و چالش‌های متعدد است که گاهی پاداش‌های آن به‌طور ملموس قابل‌مشاهده نیستند.
- احساس نداشتن کنترل: سرخوردگی یا ناراحتی ناشی از نبود منابع مالی کافی، نداشتن مهارت‌های لازم و یا امکانات مناسب برای برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت مؤثر مراقبت‌ها مواردی هستند که عموما کنترلی بر روی آنها وجود ندارد.
- مسئولیت‌های بیش‌ازحد: زمانی که مراقب خود را در میان انبوهی از مسئولیت‌ها گرفتار می‌بیند و تصور می‌کند تمامی بار مراقبت به‌تنهایی بر عهده اوست و یا فشارهای اضافی از سوی اعضای دیگر خانواده بر او وارد می‌شود، فشار مضاعفی را متحمل می شود.
- ناتوانی در تشخیص فرسودگی: بسیاری از مراقبان به‌موقع متوجه نمی‌شوند که دچار فرسودگی شده‌اند و این موضوع ممکن است بر کیفیت مراقبتی که ارائه می‌دهند، اثر منفی داشته باشد.
چه کسانی بیشتر در معرض فرسودگی مراقبتی هستند؟
شما ممکن است در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به فرسودگی مراقبتی باشید، اگر:
- از فرد دیگری به‌طور مستقیم مراقبت می‌کنید.
- در محیط‌هایی همچون مدارس، بیمارستان‌ها یا درمانگاه‌ها فعالیت دارید که به‌طور مداوم تمرکز آنها بر ارائه خدمات و کمک به دیگران است.
- سیستم حمایتی مناسب که در مواقع نیاز به شما کمک کرده یا فرصتی برای استراحت شما فراهم آورد، وجود ندارد.
- احساس می‌کنید که تنها شما هستید که می‌توانید مسئولیت‌هایتان را به‌خوبی انجام دهید.
پیامدهای بلندمدت فرسودگی مراقبتی
مراقبت طولانی‌مدت از دیگران، به‌خصوص در شرایط فرسودگی، می‌تواند مراقبان را در برابر مشکلات جسمی و روانی آسیب‌پذیر کند. این شرایط ممکن است باعث شود که مراقب، معاینات پیشگیرانه یا درمان‌های ضروری مربوط به وضعیت سلامت خودش را به تأخیر بیندازد. در نتیجه، علائم روانی همچون افسردگی یا اضطراب ممکن است بدون درمان باقی بمانند که این امر کیفیت زندگی مراقب را به‌شدت کاهش می‌دهد و به‌طور غیرمستقیم، بر سلامت فرد تحت مراقبت نیز تأثیر منفی می‌گذارد. در موارد نادر و شدید، فشار و استرس زیاد ناشی از فرسودگی می‌تواند تهدیدی جدی برای جان مراقب باشد.
ارزیابی، درمان و پیشگیری از فرسودگی دیابت
ارزیابی: اگر احساس می‌کنید دچار فرسودگی شده‌اید، بهتر است برای ارزیابی وضعیت جسمی و روانی خود به یک متخصص سلامت یا درمانگر سلامت روان مراجعه کنید. در طول فرایند ارزیابی، ضروری است که علائم جسمی و روحی شما به‌طور دقیق بررسی شوند. در این زمینه شما باید با پزشک یا درمانگر خود صادق و شفاف باشید.
درمان: برای درمان فرسودگی مراقبتی هیچ راه‌حل واحد و ساده‌ای وجود ندارد و معمولاً نیاز به ترکیبی از راهکارهای مختلف است، از جمله:
- گفت‌وگو با متخصص سلامت: احساسات و تجربیات خود را با یک پزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی یا مشاور سلامت روان در میان بگذارید.
- اختصاص زمانی برای مراقبت از خود: توجه به خود و نیازهای شخصی‌تان نه‌تنها خودخواهی نیست بلکه کاملاً ضروری است. این موارد شامل:
- پیگیری وقت‌های پزشکی و رسیدگی به سلامت شخصی
- رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل
- داشتن خواب کافی
- انجام فعالیت‌های بدنی و ورزشی
- تمرین آرامش‌بخش همچون مدیتیشن یا یوگا
- درخواست حمایت از دیگران
هرچند ممکن است درخواست کمک برای مراقبان سخت باشد، اما اطرافیان معمولاً از میزان نیاز شما به حمایت آگاه نیستند مگر آنکه شما این نیاز را به‌صراحت بیان کنید. تلاش کنید تا پذیرش پیشنهادهای کمک از طرف دیگران را تمرین کنید و در برابر پذیرش وظایف اضافی به‌راحتی «نه» بگویید. افراد بسیاری از اطرافیان ممکن است آماده باشند تا در اموری مانند خرید مایحتاج روزانه یا بیرون بردن حیوان خانگی به شما کمک کنند.
- استفاده از خدمات محلی
بسیاری از سازمان‌های اجتماعی و محلی خدمات حمایتی ویژه‌ای برای مراقبان ارائه می‌دهند، از جمله خدمات مراقبت در منزل، مراکز مراقبت روزانه برای بزرگسالان و برنامه‌های غذایی اجتماعی. همچنین گروه‌های حمایتی موجود در جامعه، فرصت خوبی برای آشنایی و تعامل با افرادی فراهم می‌آورند که در شرایط مشابهی قرار دارند.
- مراقبت استراحتی
مراقبت استراحتی نوعی مراقبت موقت برای مراقبان اصلی است که می‌تواند از چند ساعت تا چند هفته به طول انجامد. این خدمات به مراقبان اجازه می‌دهد استراحتی کوتاه داشته باشند و در نتیجه بتوانند میان مسئولیت‌های مراقبتی و زندگی شخصی خود تعادل برقرار کنند. مراقبت استراحتی در محیط‌های مختلفی مانند منزل، مراکز درمانی و یا مراکز تخصصی مراقبت از بزرگسالان قابل ارائه است.
زمان بهبودی
بهبودی از فرسودگی مراقبتی نیازمند صرف زمان و شکیبایی است و سرعت آن در افراد مختلف متفاوت است. این فرآیند ممکن است از چند روز تا چند هفته یا حتی ماه‌ها طول بکشد. رعایت خودمراقبتی و درخواست حمایت از دیگران می‌تواند به تسریع روند بهبودی کمک کند. بسیاری از مراقبان گزارش کرده‌اند که ترکیبی از مشاوره فردی یا گروهی، مراقبت استراحتی و تکنیک‌های خودمراقبتی مانند مدیتیشن، در بهبودی‌شان مؤثر بوده است.
پیشگیری از فرسودگی مراقبتی
برای پیشگیری از فرسودگی مراقبتی، رعایت موارد زیر می‌تواند مفید باشد:
- یافتن فردی قابل اعتماد: احساسات و چالش‌های خود را با یکی از اعضای خانواده، یک دوست، متخصص سلامت روان یا مددکار اجتماعی مطرح کنید. پیوستن به گروه‌های حمایتی نیز می‌تواند سودمند باشد.
- تعیین اهداف واقع‌بینانه: قبول کنید که در مسیر مراقبت به کمک دیگران نیاز خواهید داشت، به‌خصوص اگر مسئولیت‌های دیگری نیز دارید. بدانید که انجام تمام مسئولیت‌ها به‌تنهایی ممکن نیست و برای پیشگیری از فرسودگی، باید محدودیت‌های خود را بشناسید.
- افزایش دانش و آگاهی: داشتن اطلاعات دقیق درباره وضعیت پزشکی یا بیماری فرد تحت مراقبت، اضطراب شما را کاهش داده و اعتماد به نفستان را افزایش می‌دهد. درباره روند بیماری‌ها واقع‌بین باشید و بپذیرید که ممکن است در آینده نیاز به کمک داشته باشید.
- خودمراقبتی: اولویت دادن به نیازهای شخصی‌تان حیاتی است. همانند توصیه‌های ایمنی در هواپیما که ابتدا باید ماسک اکسیژن را برای خود استفاده کنید، در اینجا نیز مراقبت از خودتان در اولویت قرار دارد.
- تغذیه سالم: تلاش کنید روزانه سه وعده غذای کامل و سالم بخورید تا انرژی لازم را برای انجام فعالیت‌هایتان داشته باشید.
- پذیرش احساسات: احساساتی مثل خشم یا ناامیدی طبیعی هستند و این احساسات به معنای ضعف شما به‌عنوان مراقب نیستند. اگر این احساسات شدید شدند، به دنبال کمک حرفه‌ای باشید.
مراقبت از دیگران تجربه‌ای ارزشمند اما چالش‌برانگیز است. فراموش نکنید که مراقبت از خودتان ضروری است و برای پیشگیری یا مقابله با فرسودگی، حتماً از منابع حمایتی موجود استفاده کنید. شما تنها نیستید و همواره شخص یا اشخاصی در اطراف شما هستند که می‌توانید از آنها کمک بخواهید. در این بین نقش تکنولوژی‌های جدید و نوظهور در فرآیند مدیریت دیابت را جدی بگیرید. استفاده از دستگاه تست قند خون بدون سوزن یا همان سنسور پایش مداوم قند خون (CGM) یکی از تکنولوژی‌هایی‌ست که می‌تواند به شما کمک کند سطح استرس خود را مدیریت کنید.
این دستگاه با برخورداری از سیستم هشدار، شما را از افت یا افزایش شدید قند مطلع کرده و این موقعیت را در اختیار شما قرار می‌دهد که سطح قند بیمارتان را به سرعت به محدوده طبیعی بازگردانید و از خطرات و پیامدهای ناگوار جلوگیری کنید. درحال حاضر بسیاری از بیمه‌های درمانی طرح بیمه سنسور و بیمه دیابت را برای کودکان و نوجوانان زیر 16 سال فعال کرده‌اند. شما می‌توانید برای اطلاع از شرایط خرید و کسب اطلاعات بیشتر در ارتباط با دستگاه تست قند خون (CGM) به سایت فریرطب مراجعه نمائید.
