دیابت نوع یک یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است که در اغلب در دوران کودکی و نوجوانی بروز می‌کند و مدیریت مؤثر آن نیازمند مراقبت صحیح، آموزش پیوسته و مداخلات به‌موقع در شرایط بحرانی است. افت قند خون یا هیپوگلیسمی به عنوان یکی از جدی‌ترین پیامدهای حاد این بیماری شناخته می‌شود. دیابت می‌تواند سلامت مغز را تحت تأثیر قرار بدهد که مستلزم تشخیص سریع و اقدامات فوری درمانی است. از آن‌جا که کودکان، بخش قابل‌توجهی از اوقات خود را در مدرسه می‌گذرانند، حفظ سلامت، ایمنی و کیفیت یادگیری آنان، بدون ایجاد وقفه در روند درمان دیابت، نیازمند هماهنگی مستمر میان والدین و کادر آموزش است. مسأله‌ای که تنها با شناخت دیابت و تأثیر این اختلال بر کودکان ممکن خواهد بود.
افت قند خون (هیپوگلیسمی) چیست؟
هیپوگلیسمی به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن سطح قند خون به کمتر از میزان طبیعی کاهش می‌یابد. گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی برای سلول های بدن محسوب می‌شود و نقشی حیاتی در عملکرد اندام‌ها دارد.
اگرچه سطح طبیعی قند خون می‌تواند بسته به شرایط فیزیولوژیک متغیر باشد، اما به‌طور عمومی سطح قند کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر به عنوان آستانه هشدار افت قند در نظر گرفته می‌شود.
علل افت قند خون در کودکان مبتلا به دیابت
کاهش سطح قند خون در کودکان ممکن است ناشی از علل متعددی باشد. اگرچه افت قند خون می‌تواند به‌صورت مستقل یا در بستر برخی اختلالات متابولیک و غدد درون‌ریز رخ دهد، اما در کودکان مبتلا به دیابت نوع یک، این وضعیت اغلب به دلیل عدم تعادل میان انسولین، تغذیه و فعالیت فیزیکی بروز خواهد کرد.
مهم‌ترین علل افت قند خون در این گروه عبارت‌اند از:
- دوز نامتناسب دارو: تزریق بیش از حد از انسولین، مصرف اشتباه نوع انسولین یا تداخل دارویی با سایر درمان‌های دیابت.
- تغذیه ناکافی: حذف یا تأخیر در وعده‌های غذایی، عدم دریافت میزان کافی کربوهیدرات نسبت به دوز انسولین دریافتی.
- فعالیت بدنی شدید: انجام فعالیت‌های ورزشی یا فیزیکی سنگین.
- بیماری‌های همراه و استرس: ابتلا به اسهال، استفراغ، عفونت‌های حاد، استرس عاطفی یا صدمات فیزیکی.
- اختلالات زمینه‌ای: بیماری سلیاک یا نارسایی غدد فوق‌کلیوی.
- اختلالات مادرزادی متابولیک: ناهنجاری‌های مادرزادی که بر تبدیل قند و نشاسته در بدن تأثیر می‌گذارند.
علائم افت قند خون در کودکان
شدت و نوع علائم بالینی هیپوگلیسمی یا همان علائم قند خون پایین می‌تواند بسیار متغیر باشد و تشخیص آن بویژه در سنین پایین دشوارتر است.
- هیپوگلیسمی خفیف (کاهش سطح قند خون به بازه 54 تا 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر): شامل لرزش، سرگیجه، تعریق، گرسنگی، سردرد، تحریک‌پذیری، رنگ‌پریدگی، تغییرات رفتاری ناگهانی، حرکات ناهماهنگ، ضعف عضلانی، گزگز دور دهان، اختلال در تمرکز و تپش قلب.
- هیپوگلیسمی متوسط (کاهش سطح قند خون به کمتر از ۵۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر): با علائمی مانند خواب‌آلودگی، گیجی یا پرخاشگری همراه است و معمولاً نیاز به مداخله دیگران دارد.
- هیپوگلیسمی شدید: با کاهش سطح هوشیاری، ناتوانی در بلع، تشنج یا کما مشخص می‌شود و مستلزم درمان با گلوکاگون یا تزریق وریدی گلوکز است.
تشخیص دقیق علائم قند خون پایین نیازمند آموزش والدین و کادر مدرسه است، چرا که هیپوگلیسمی در مراحل شدید می‌تواند خطرات غیر قابل جبرانی را برای سلامت کودک به همراه داشته باشد.
نقش سنسور پایش مداوم قند خون (CGM) در تشخیص و پیشگیری از افت قند (هیپوگلیسمی)
تکنولوژی سنسور قند خون (CGM) یکی از ابزارهای نوین و پیشرفته در مدیریت دیابت کودکان است که بویژه در کاهش خطر هیپوگلیسمی نقش کاربردی ای را ایفاء می‌کند. این سیستم با استفاده از سنسوری که در زیر پوست قرار می‌گیرد، سطح قند را در مایع میان‌بافتی به طور مداوم اندازه‌گیری کرده و داده‌ها را در فواصل منظم به اپلیکیشن مربوط به سنسور در گوشی تلفن همراه کودک منتقل می‌کند.
CGM به قابلیت ارائه‌ی هشدار مجهز است و می‌تواند والدین و کادر درمان را حتی پیش از بروز علائم جسمی مرتبط با هیپوگلیسمی، از وقوع این عارضه مطلع کند تا اقدامات درمانی به موقع صورت گیرد و از عوارض ناشی از آن پیشگیری گردد. این ویژگی در محیط مدرسه، به‌ویژه برای کودکانی که قادر به بیان علائم نیستند، اهمیت ویژه‌ای دارد و باعث کاهش نگرانی والدین و معلمان از بروز بحران‌های ناگهانی می‌شود.
