هیپوگلیسمی چیست و چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد؟
هیپوگلیسمی، به کاهش شدید و غیرطبیعی سطح قند خون گفته می‌شود که می‌تواند به عنوان یک وضعیت پزشکی جدی در بیماران مبتلا به دیابت در نظر گرفته شود. این اختلال هنگامی بروز می‌کند که سطح قند خون به حدی پایین می‌آید که دیگر قادر به تأمین انرژی مورد نیاز سلول‌ها، به ویژه سلول‌های مغزی، نیست. با توجه به اینکه قند خون به عنوان منبع اصلی انرژی برای بدن، نقش اساسی در حفظ عملکردهای حیاتی ایفا می‌کند، کاهش شدید قند می‌تواند پیامدهایی نظیر ضعف، تشنج و از دست دادن هوشیاری را برای افراد مبتلا به دیابت به دنبال داشته باشد.
بیماران مبتلا به دیابت، به ویژه افرادی که از انسولین یا داروهای کاهنده قند خون مانند سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند، در صورت عدم مدیریت صحیح دیابت در معرض خطر هیپوگلیسمی قرار دارند. این گروه از افراد به دلیل نوسانات غیرقابل پیش‌بینی قند خون ممکن است بیش از سایرین افت قند را تجربه کنند. از این‌رو، آگاهی از علائم هیپوگلیسمی و شناخت روش‌های پیشگیری و درمان آن برای بیماران دیابتی و اطرافیان آنها ضروری است.
واکنش‌های فیزیولوژیک بدن به هیپوگلیسمی
زمانی که سطح قند خون تا حد بحران کاهش پیدا کند، بدن با واکنش‌های فیزیولوژیک خاص برای رویارویی با این وضعیت آماده می‌شود. یکی از این واکنش‌ها، افزایش ترشح هورمون‌هایی نظیر آدرنالین است که به طور موقت بدن را برای مقابله با کاهش سطح قند خون تحریک می‌کند. این واکنش‌ها ممکن است با علائمی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق و احساس اضطراب همراه باشد. در صورت عدم بازگردان سطح قند به حالت طبیعی ممکن است واکنش‌های جدی‌تری مانند تشنج‌های ناشی از هیپوگلیسمی بروز کند. این تشنج‌ها اگرچه نادر هستند، اما به دلیل شدت و خطرات بالقوه آنها، نیاز به مداخله پزشکی سریع خواهد بود.
تشنج‌های دیابتی و مدیریت آنها
تشنج‌های ناشی از هیپوگلیسمی ممکن است در افرادی که به دیابت مبتلا هستند و از انسولین یا داروهای کاهنده قند خون استفاده می‌کنند، مشاهده شود. در این بیماران، به ویژه کسانی که از سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند، احتمال وقوع تشنج‌های ناشی از هیپوگلیسمی بیشتر است. این اختلال‌ها به نام‌های مختلفی شناخته می‌شوند که عبارتند از:
- تشنج هیپوگلیسمی
- شوک دیابتی
- شوک انسولینی
در چنین شرایطی، آگاهی اعضای خانواده، مراقبان و همکاران از علائم و نحوه برخورد با این وضعیت‌ها بسیار حیاتی است.
علائم و نشانه‌های تشنج دیابتی
افرادی که دچار تشنج ناشی از هیپوگلیسمی می‌شوند، قادر به درمان و کنترل علائم خود نخواهند بود و به طور معمول از وضعیت خود آگاه نیستند. به همین دلیل، آشنایی اطرافیان با علائم افت شدید قند خون حائز اهمیت است. این تشنج‌ها اغلب به طور ناگهانی رخ می‌دهند و می‌توانند موجب بروز رفتارهای غیرطبیعی و اختلال در حرکات فرد شوند. علائم شایع تشنج‌های دیابتی عبارتند از:
- عضلاتی که دچار تیک، حرکات ناگهانی یا تشنج می‌شوند
- از دست دادن هوشیاری
- اندام‌هایی که شل یا سفت می‌شوند
- آب ریزش از دهان یا خیره شدن به یک نقطه
- فشرده شدن دندان‌ها
این علائم، اگرچه ممکن است به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر شوند، اما نیازمند مراقبت فوری و مداخلات پزشکی هستند. در صورتی که این علائم نادیده گرفته شوند، ممکن است فرد دچار مشکلات جدی‌تری از جمله سقوط از بلندی یا صدمات ناشی از تشنج شود.
اهمیت آگاهی و واکنش سریع در شرایط اضطراری
تشنج‌های دیابتی ممکن است در زمان‌هایی مانند شب یا مواقعی که بیمار دچار ناآگاهی هیپوگلیسمی است، بدون هشدار قبلی رخ دهند. افت شدید قند خون به ویژه حین فعالیت‌های حساس مانند رانندگی یا شنا می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین، آگاهی از نحوه واکنش سریع و صحیح در برابر تشنج‌های ناشی از هیپوگلیسمی نه تنها برای بیماران دیابتی بلکه برای اطرافیان و کسانی که با آنها در تماس هستند، ضروری است.
مدیریت صحیح قند خون و حفظ سطح قند در محدوده هدف احتمال بروز حملات و تشنج‌های دیابتی را کاهش میدهد و در صورت وقوع حمله، شدت آنها را پائین خواهد آورد. بنابراین یادگیری مهارت‌های مدیریت سطح قند برای افراد مبتلا و مراقبان آنها ضروری و حیاتی خواهد بود.
علائم هشداردهنده هیپوگلیسمی در بیماران دیابتی
برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، علائم هشداردهنده‌ای وجود دارد که قبل از کاهش شدید قند خون و رسیدن به سطح خطرناک، بروز می‌کند. آگاهی از این علائم برای هر فرد مبتلا به دیابت ضروری است، چرا که شناسایی علائم هیپوگلیسمی در مراحل اولیه می‌تواند به پیشگیری از بروز مشکلات جدی کمک کند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لرزش
- تعریق، لرز و رطوبت پوست
- تحریک‌پذیری یا بی‌حوصلگی
- ضربان قلب سریع
- سبکی سر یا سرگیجه
- گرسنگی و حالت تهوع
- خواب‌آلودگی یا ضعف
- تاری یا اختلال در دید
- گزگز یا بی‌حسی در لب‌ها یا زبان
در صورتی که فرد مبتلا به دیابت بتواند این علائم را شناسایی کند و اقدامات مناسب را در زمان مناسب انجام دهد، می‌توان از بروز تشنج‌های دیابتی جلوگیری کرد. در صورتی که بیمار هنوز قادر به مصرف غذا و نوشیدنی باشد، درمان هیپوگلیسمی اغلب ساده است. مصرف کربوهیدرات‌های سریع‌الاثر مانند قند موجود در آب قند یا نوشابه می‌تواند به سرعت قند خون را به محدوده ایمن بازگرداند و از پیامدهای جدی جلوگیری کند.
علل تشنج‌های دیابتی
تشنج‌های دیابتی به طور معمول به دلیل کاهش شدید سطح قند خون ایجاد می‌شوند. هنگامی که غلظت قند در خون به شدت پایین می‌آید بر عملکرد مغز تأثیر گذاشته و در صورت عدم دریافت قند کافی، می‌تواند منجر به اختلالات شدید شناختی و حرکتی از جمله تیک عضلانی یا تشنج شود.
یکی از شایع‌ترین علل هیپوگلیسمی شدید، مصرف اشتباه یا بیش از حد انسولین است. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، به ویژه آن‌هایی که از انسولین برای کنترل قند خون خود استفاده می‌کنند، در معرض خطر این مشکل قرار دارند. برخی از اشتباهات رایج شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از انسولین اشتباه
- استفاده از دوز اشتباه
- فراموش کردن خوردن غذا پس از تزریق انسولین وعده غذایی
علاوه بر این، عواملی مانند تغییرات در سبک زندگی نیز می‌توانند به کاهش شدید قند خون منجر شوند. از جمله این عوامل عبارتند از:
- ورزش شدید
- فعالیت بدنی غیرمنتظره
- مصرف بیش از حد الکل
- بیماری‌ها، به‌ویژه بیماری‌هایی که خوردن یا نوشیدن را دشوار می‌کنند
هرچند انسولین قوی‌ترین داروی کاهنده قند خون است و شایع‌ترین علت تشنج‌های دیابتی محسوب می‌شود، سایر داروهای ضد دیابت، مانند سولفونیل اوره‌ها، نیز می‌توانند اثر مشابهی بر کاهش قند خون داشته باشند.
هیچ سطح مشخصی از قند خون وجود ندارد که در آن تشنج دیابتی یا از دست دادن هوشیاری به طور قطع رخ دهد. با این حال، اختلالات شناختی اغلب زمانی قابل اندازه‌گیری می‌شوند که سطح قند خون به ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر کاهش یابد. سطح قند خون در این محدوده یا پایین‌تر از آن باید به عنوان یک وضعیت خطرناک در نظر گرفته شود و نیاز به مداخله پزشکی فوری دارد.
هیپوگلیسمی در سطح زیر mg/dL 20: خطرات و درمان
هیپوگلیسمی زمانی که سطح قند خون به کمتر از ۲۰ mg/dL کاهش یابد، به شدت خطرناک می‌شود. در این وضعیت، ممکن است آسیب مغزی دائمی و حتی مرگ رخ دهد، به‌ویژه اگر این شرایط برای مدت طولانی ادامه یابد. با این حال، حتی در این سطح شدید هیپوگلیسمی، بیمارانی که به موقع تحت درمان پزشکی اورژانسی قرار می‌گیرند، می‌توانند به طور کامل بهبود یابند. اکثر افرادی که دچار overdose انسولین می‌شوند، در صورتی که به سرعت به بیمارستان منتقل شوند، هیچ آسیب بلندمدتی را تجربه نخواهند کرد.
چگونه از تشنج‌های دیابتی پیشگیری کنیم؟
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت در صورت مدیریت صحیح قند خون هرگز دچار تشنج نمی‌شوند. مدیریت صحیح دیابت از طریق برخورداری از رژیم غذایی مناسب، دارو، ورزش و سبک زندگی سالم امکان‌پذیر است. مدیریت صحیح قند می‌تواند به حفظ قند خون در محدوده هدف منجر شود و در نتیجه از کاهش یا افزایش غیرطبیعی قند خون جلوگیری کند.
پایش منظم سطح قند از راهکارهای کارآمدی است که برای حفظ سطح قند در محدوده طبیعی توصیه می‌شود.
استفاده از سنسور تست قند خون CGM به عنوان یک تکنولوژی مدرن می‌تواند خطر افت شدید قند را به حداقل برساند. سیستم پایش مداوم قند خون با اندازه‌گیری بیست و چهارساعته سطح قند، این موقعیت را در اختیار فرد مبتلا به دیابت و مراقبان او قرار میدهد که به طور دائم از وضعیت قندش مطلع باشند. سنسور هوشمند قند خون CGM به سیستم هشدار نیز مجهز است و در صورت افت یا افزایش شدید قند، فرد مبتلا و مراقبان او را در جریان قرار میدهد تا بتوانند به سرعت قند را به حالت طبیعی بازگردانند و از عوارض جدی بعدی جلوگیری کنند.
در این بین استفاده از دستگاه تست قند خون سنتی (دستگاه فریسنس) نیز یکی از راهکارهای بسیار دقیق و کاربردی است. این دستگاه‌ها با خونگیری از نوک انگشت سطح قند موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کنند و فرد را در جریان وضعیت قند قرار می‌دهند تا در صورت مشاهده افت یا افزایش سطح قند، اقدامات لازم را برای بازگرداندن قند به محدوده طبیعی انجام دهد.
راهکاری که متخصصان دیابت برای درمان هیپوگلیسمی آن را توصیه می‌کنند استفاده از “قاعده ۱۵/۱۵” است، به این ترتیب که با مشاهده علائم افت شدید قند، ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر مصرف کنید، ۱۵ دقیقه صبر کنید و سپس قند خون را اندازه‌گیری نمائید تا مطمئن شوید که قند خون به محدوده هدف بازگشته است. اگر سطح قند خون همچنان زیر ۷۰ mg/dL باقی ماند، ۱۵ گرم کربوهیدرات دیگر مصرف کنید و پس از ۱۵ دقیقه دوباره سطح قند خون خود را بررسی کنید تا به حد نرمال برسد.
با توجه به شرایط خود، در این مورد حتما با پزشکتان مشورت کنید.
افراد مبتلا به دیابت باید مراقب باشند تا تعداد دفعات هیپوگلیسمی را به حداقل برسانند. هرچه بیشتر با هیپوگلیسمی مواجه شوید، بدن شما بیشتر به سطح پایین قند خون عادت می‌کند. در این صورت، ممکن است علائم و نشانه‌های معمول هیپوگلیسمی مانند لرزش، گرسنگی یا سرگیجه را از دست بدهید. این وضعیت که به “ناآگاهی هیپوگلیسمی” معروف است، می‌تواند بسیار خطرناک باشد زیرا ممکن است بدون آنکه متوجه شوید، به سطح بسیار پایین هیپوگلیسمی برسید.
هیپوگلیسمی در طول شب می‌تواند خطرناک‌تر باشد چرا که خواب، توانایی فرد را در شناسایی علائم افت قند خون کاهش میدهد. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت در ساعات قبل از خواب از برخی عوامل سبک زندگی که می‌توانند موجب هیپوگلیسمی شوند، مانند دوزهای بالای انسولین سریع‌الاثر، الکل و ورزش، اجتناب می‌کنند.
همانطور که گفته شد از راهکارهای مفید برای پیشگیری از هیپوگلیسمی شدید، استفاده از دستگاه پایش مداوم قند خون (CGM) است. اگر سطح قند خون فرد مبتلا به دیابت با افت شدید رو به رو شود، سیستم هشدار دستگاه فعال شده و فرد و مراقبان او را از افت شدید قند مطلع خواهد کرد. دستگاه مانیتورینگ قند خون CGM به طور مداوم قند را اندازه‌گیری کرده و وضعیت فرد را به صورت بیست و چهارساعته پایش می‌کند. این دستگاه‌ها می‌توانند به افراد کمک کنند تا پیش از رسیدن قند خون به سطح خطرناک، اقداماتی مانند مصرف کربوهیدرات‌های ساده مانند آب‌نبات یا آبمیوه را انجام دهند. علاوه بر این، آلارم‌های CGM می‌توانند همسر، مراقب یا اعضای خانواده را نیز از وضعیت آگاه کرده و به آنها زمان کافی برای کمک به بیمار بدهند.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
آماده‌سازی برای مواقع اضطراری
هیپوگلیسمی شدید، به‌ویژه زمانی که با تشنج یا از دست دادن هوشیاری همراه است، وضعیتی است که فرد مبتلا قادر به درمان خود نخواهد بود. در چنین مواقعی، فرد به کمک اطرافیان خود نیاز دارد. از این‌رو، ضروری است که اعضای خانواده، دوستان، همکاران و سایر افرادی که با بیمار در ارتباط هستند، از نحوه برخورد با این شرایط اضطراری آگاه باشند.
متاسفانه، بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، با وجود تمام تدابیر پیشگیرانه، در مواقع اضطراری قند خون پایین قرار می‌گیرند و قادر به درمان خود نیستند. برای چنین شرایطی، همیشه آمادگی و داشتن ابزارهای ضروری بسیار مهم است. برخی از این ابزارها عبارتند از:
- دستبند شناسایی پزشکی که به طور واضح نشان میدهد فرد مبتلا به دیابت است. در صورت وقوع وضعیت اضطراری در مکان‌های عمومی، دستبند شناسایی می‌تواند به تیم‌های امدادی کمک کند تا به سرعت بدانند بیمار از چه مشکلی رنج می‌برد. این امر می‌تواند تفاوت حیاتی در دریافت فوری مراقبت‌های پزشکی ایجاد کند.
- داروی گلوکاگون اضطراری که به صورت تزریقی یا اسپری بینی است در مواقعی که فرد قادر به خوردن یا نوشیدن نیست، قند خون را افزایش میدهد. برای استفاده مؤثر از این داروی تجویزی، باید اطرافیان بیمار، از جمله اعضای خانواده، هم‌اتاقی‌ها، همکاران و دوستان، آموزش ببینند تا بدانند دارو کجا نگهداری می‌شود و چگونه از آن استفاده کنند. برخی افراد چند نسخه از این دارو را در مکان‌های مختلف (مثلاً خانه و محل کار) نگهداری می‌کنند یا در صورت داشتن کیف لوازم دیابت، آن را همه جا با خود حمل می‌نمایند.
درمان اضطراری
در مواقع اضطراری و وقوع هیپوگلیسمی اگر فرد مبتلا به دیابت دچار تشنج شده باشد و هشیاری خود را از دست داده باشد، قادر به بلعیدن یا نوشیدن نخواهد بود. در این مواقع فرد به درمان اضطراری با گلوکاگون نیاز دارد. اگر به گلوکاگون اضطراری دسترسی ندارید یا نحوه استفاده از آن را نمی‌دانید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
اگر به گلوکاگون اضطراری دسترسی دارید، ابتدا خودتان اقدام به درمان وضعیت اضطراری هیپوگلیسمی کنید و پس از آن فوراً با اورژانس تماس بگیرید. پس از استفاده از گلوکاگون برای درمان فرد بیهوش، او را به پهلو بخوابانید تا در صورت استفراغ، خطر خفگی کاهش یابد. فرد بیهوش به طور معمول پس از مصرف گلوکاگون در عرض ۱۵ دقیقه به هوش خواهد آمد. وقتی فرد توانایی خوردن و نوشیدن پیدا کرد، باید کربوهیدرات بیشتری مصرف کند.
تشنج‌های هیپرگلیسمی (قند خون بالا)
هنگامی که افراد از “تشنج‌های دیابتی” یا “شوک انسولینی” صحبت می‌کنند، معمولاً به شرایط اضطراری ناشی از قند خون پایین اشاره دارند. با این حال، قند خون بالا (هیپرگلیسمی) نیز می‌تواند باعث بروز تشنج در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ شود. دو وضعیت خاص با این اثر جانبی شدید مرتبط هستند:
- کتواسیدوز دیابتی (DKA) که اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ رخ میدهد.
- سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمی (HHS) که بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ دیده می‌شود.
اگرچه DKA و HHS ویژگی‌های متفاوتی دارند، اما شباهت‌هایی نیز دارند. هر دو وضعیت با سطح بسیار بالا قند خون همراه هستند. علاوه بر این، هر دو اغلب به‌وسیله بیماری‌هایی که علائم کم‌آبی (مانند استفراغ یا اسهال) دارند، تحریک می‌شوند و علائم مشابهی را بروز می‌دهند:
- افزایش ادرار
- افزایش تشنگی
- مشکلات بینایی
- گیجی
این علائم نیازمند مراقبت‌های پزشکی فوری هستند. در نهایت، اگر درمان نشوند، هر دو وضعیت می‌توانند منجر به علائم عصبی حاد مانند هذیان، تشنج و کما شوند.
توصیه‌ها و اقدامات پیشگیرانه
- سطح پایین قند خون می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری و تشنج شود که نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.
- سنسور تست قند خون (CGM) می‌توانند بیماران را از خطر پایین رفتن قند خون به سطح خطرناک آگاه کنند و پیش از بروز تشنج هشدارهای ضروری را به‌ویژه در طول شب اعلام نمایند.
- دستبندهای شناسایی پزشکی می‌توانند به تیم‌های امدادی در شناسایی وضعیت بیمار کمک کنند.
- افرادی که از انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند، باید به اعضای خانواده، دوستان و همکاران خود آموزش دهند که چگونه علائم قند خون پایین را شناسایی کنند و چگونه از داروی گلوکاگون اضطراری استفاده نمایند.
سطح بالای قند خون نیز می‌تواند موجب تشنج شود، هرچند که معمولاً نسبت به شرایط اضطراری قند خون پایین به کندی پیشرفت می‌کند. آگاهی از علائم تشنج‌های دیابتی و انجام اقدامات صحیح در مواقع اضطراری می‌تواند کمک کند تا شما یا عزیزان مبتلا به دیابت در امنیت باشید.
