مدیریت دیابت برای بسیاری از افراد به معنای ایجاد یک روتین منظم روزانه است که میتواند در مدیریت صحیح بیماری بسیار مؤثر باشد. اما وقتی شرایط کاری اجازه پایبندی به این روتین را نمیدهد، چه باید کرد؟ مشاغلی مانند پزشکی اورژانس، پرستاری، مهمانداری، آتشنشانی، نیروی پلیس، رانندگی ماشین سنگین، اپراتورهای خطوط تولید شبانه یا ناظران نیروگاهها و … نیازمند کار در شیفتهای شبانه یا نامنظم هستند. افرادی که در این نوع مشاغل فعالیت میکنند، اغلب با چالشهای منحصر به فردی در ایجاد سبک زندگی سالم و سازگار با دیابت مواجه میشوند.
اگرچه کار شیفتی ممکن است مزایایی مانند درآمد بالاتر و روزهای کاری کمتر داشته باشد، اما مطالعات نشان میدهند که این نوع برنامههای کاری میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. اختلال در ریتم شبانهروزی بدن، که یکی از پیامدهای معمول کار شیفتی است با مشکلات متعدد سلامتی از جمله افزایش احتمال سندرم متابولیک ارتباط دارد. سندرم متابولیک یکی از عوامل اصلی خطر ابتلا به دیابت محسوب میشود.
تأثیر شیفتهای کاری بر الگوهای خواب و عملکرد بدن
بدن انسان به طور طبیعی دارای یک ریتم شبانهروزی است که همانند یک ساعت داخلی عمل میکند و بر فرآیندهای بدن مانند خواب و هضم غذا تأثیر میگذارد. این ریتم به طور معمول با چرخهی نور روز و شب هماهنگ است و به تنظیم زمان خواب و بیداری کمک میکند. در صبح، بدن با ترشح هورمون کورتیزول شما را هوشیار و پرانرژی میسازد. در حالیکه عصرها، هورمون ملاتونین آزاد میشود تا حس خوابآلودگی را القا کند.
ریتم شبانهروزی همچنین نقشی کلیدی در تنظیم ترشح انسولین، هورمونی که سطح قند خون را کنترل میکند، ایفا مینماید. کار در شیفتهای شبانه یا گردشی این ریتم را برهم زده و تعادل هورمونها نیز دچار اختلال میشود. این عدم تعادل در کورتیزول و انسولین ممکن است به افزایش قند خون و ایجاد مقاومت به انسولین منجر شود که از مهمترین عوامل مرتبط با دیابت نوع ۲ است.
افت قند خون شبانه و اختلال در خواب
در افراد مبتلا به دیابت، افت قند خون میتواند باعث اختلال در خواب شود. بسیاری از کارکنان شیفتی ممکن است پس از یک شیفت طولانی که به خانه برمیگردند تا استراحت کنند، احتمال تجربه افت قند خون در هنگام خواب را داشته باشند. این مشکل باعث میشود آن ها نتوانند استراحت کافی داشته باشند و از خواب مورد نیاز محروم میشوند.
خواب سالم، تنها به رعایت ریتم شبانهروزی محدود نمیشود. علاوه بر کیفیت و زمانبندی خواب، میزان خواب نیز اهمیت بسیاری دارد.
تأثیر شیفتهای شبانه و گردشی بر کنترل دیابت
مدیریت دیابت به زمانبندی دقیق وابسته است. از مصرف داروها گرفته تا برنامهریزی وعدههای غذایی، تمام این عوامل بر تنظیم سطح قند خون تأثیر میگذارند. به همین دلیل، کار در شیفتهای شبانه، گردشی یا پشت سر هم میتواند چالشهای جدی در مدیریت دیابت ایجاد کند.
1. افزایش خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی)
کار شیفتی میتواند احتمال هیپوگلیسمی را افزایش دهد. نشان داده شده که کارکنان شیفتی بیشتر ساعات کار خود را سرپا هستند. این فعالیت بدنی مداوم نه تنها خستهکننده است، بلکه خطر افت قند خون را نیز افزایش میدهد.
2. افزایش احتمال قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
کار شیفتی علاوه بر هیپوگلیسمی، میتواند باعث افزایش سطح قند خون نیز شود. علت این امر به رفتارهای غذایی نامنظم بازمیگردد. برای مثال، تحقیقات نشان دادهاند که پرستاران در شیفتهای شب اغلب غذای بیشتری مصرف میکنند. وعدههای غذایی نامنظم، میانوعدههای بیشتر و تمایل به مصرف غذاهای کمارزش اما پرکالری، از جمله عواملی هستند که به افزایش سطح قند خون منجر میشوند.
3. افزایش احتمال قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
الگوهای غذایی کارکنان شیفتی به دلیل زمانبندی نامنظم کار و خواب، دچار اختلال میشوند. ممکن است آن ها در ساعات غیرمعمول مانند زمان شام یا صبحانه مشغول به کار باشند و وعدههای غذایی اصلی را در ساعات خواب از دست بدهند و یا وعدههای غذایی بزرگی را در زمانهای نامناسب میل کنند. این رفتارها میتوانند منجر به نوسانات شدید در سطح قند خون شوند و در کوتاهمدت و دراز مدت برای سلامت بدن مضر باشد.
برای افراد مبتلا به دیابت، مهم است که زمانبندی وعدههای غذایی تا حد ممکن منظم و پیشبینیپذیر باشد. این برنامهریزی به حفظ سطح قند خون در محدوده مطلوب کمک میکند و خطرات ناشی از نوسانات قند خون را کاهش میدهد.
4. اختلال در فعالیت بدنی
کار در شیفتهای شبانه یا نامنظم میتواند انجام فعالیت بدنی منظم را به چالشی بزرگ تبدیل کند. پیدا کردن زمان مناسب برای ورزش کردن و در عین حال، داشتن خواب کافی بین شیفتها ممکن است دشوار باشد. برخی مشاغل نیازمند فعالیت بدنی مداوم در طول شیفت هستند، به عنوان مثال، پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان حوزه بهداشت و درمان ممکن است ساعتها سرپا و در حال حرکت باشند.
برای این دسته از افراد، همراه داشتن میانوعدههای سالم و کنترل منظم سطح قند خون اهمیت زیادی دارد تا از افت قند خون جلوگیری شود. توصیه میشود همیشه یک منبع قند سریعالاثر مانند آبنبات یا نوشیدنی شیرین همراه داشته باشید تا در مواقع ضروری از آن استفاده کنید.
کارکنان حوزه سلامت که در شیفتهای شبانه و گردشی فعالیت دارند، اغلب مشغول رسیدگی به دیگران هستند و گاهی مراقبت از خود را فراموش میکنند. اگر شما نیز در این گروه قرار دارید و به دیابت مبتلا هستید، بسیار مهم است که زمانی را برای مدیریت دیابت خود اختصاص دهید.
سبک زندگی سالم برای کارکنان شیفتی مبتلا به دیابت
3. عادات غذایی
تلاش کنید وعدههای غذایی اصلی مانند صبحانه، ناهار و شام را تا حد امکان در زمانهای معمول و مشخص میل کنید. خوردن وعدههای بزرگ و سنگین در نیمهشب میتواند خطر افزایش ناگهانی قند خون را به همراه داشته باشد بنابراین توصیه میشود از خوردن وعده های سنگین در طول شب پرهیز شود.
مصرف غذاهای آماده و میان وعدههای ناسالم در بین کارکنان شیفتی، رایج است. توصیه میشود وعدههای غذایی سالم و متناسب با وضعیت دیابت خودتان را از قبل آماده کنید تا بتوانید در هر ساعتی از شبانه روز به غذای سالم و مقوی دسترسی داشته باشید.
2. تأثیر شیفتهای متغیر بر ریتم شبانهروزی بدن
ریتم شبانهروزی مانند یک ساعت داخلی در بدن شما عمل میکند و وظیفه تنظیم فرآیندهای حیاتی مختلف مانند خواب و هضم غذا را بر عهده دارد. این ساعت بر اساس یک چرخه ۲۴ ساعته تنظیم شده و توسط نور روز مدیریت میشود. کار کردن در شب و خوابیدن در روز میتواند این ریتم طبیعی را مختل کند و اثرات منفی بر سلامت کلی و مدیریت دیابت داشته باشد.
3. برنامه خواب
درک الگوی خواب و میزان ساعاتی که فرد میخوابد از اهمیت بالایی برخوردار است. توصیه میشود اگر خواب کافی ندارید، هر زمان که ممکن است چرتهای کوتاه بزنید تا کمبود خواب جبران شود.
برخی از کارکنان شیفتی ممکن است در پروسهی خوابیدن طی روز مشکل داشته باشند. برای جلوگیری از بروز مشکل میتوانید محیط خواب خود را با استفاده از پردههای تیرهکننده یا ضخیم، تاریک کنید. هم چنین از مصرف کافئین در پایان شیفت خودداری کنید تا بتوانید راحتتر بخوابید و خواب عمیقتری داشته باشید.
4. فعالیت بدنی
یک برنامه برای انجام فعالیت های بدنی تنظیم کنید که با شیفتهای کاری و برنامه خواب شما هماهنگ باشد. اگر در روزهای کاری نمیتوانید فعالیت بدنی داشته باشید، در روزهای تعطیل این عدم فعالیت را جبران کنید.
در برخی افراد، فعالیت بدنی به خوابیدن بهتر فرد کمک میکند و در برخی دیگر نیز ممکن است باعث بیداری بیشتر آن ها شود. در نتیجه لازم است به تأثیر فعالیت بدنی بر خواب خود توجه کرده و برنامهای تنظیم کنید که اختلالی در خواب شما ایجاد نکند.
5. کنترل قند خون
کنترل قند خون به شما کمک میکند تا الگوهای آن را شناسایی کرده و در مدیریت دیابت خود موفقتر عمل کنید. زمانبندی در این فرآیند اهمیت زیادی دارد. برای کسانی که در شیفت روز کار میکنند، اندازه گیری قند خون ناشتا (قند حداقل 8 ساعت پس از مصرف آخرین وعده غذایی) متداول است. اما اگر در شیفتهای شب کار میکنند، این موضوع ممکن است متفاوت باشد.
سطح قند خون خود را بهطور منظم در طول شیفت بررسی کنید. هم چنین برای سهولت بیشتر میتوانید از دستگاه پایش مداوم قند خون (CGM) استفاده کنید. این در حالی است که اندازهگیری سطح قند خون با استفاده از دستگاه قند خون رایج که با خونگیری از نوک انگشت میزان قند موجود در خون را اندازهگیری میکنند نیز صحیح و موثر است، بهویژه اگر شغل شما نیازمند فعالیت بدنی زیادی است توصیه میشود تا چندین بار در روز سطح قند خود با دستگاه تست قند خون اندازهگیری کنید تا از نوسانات قند پیشگیری نمائید.
6. برنامه دارویی
ممکن است در زمانبندی مصرف داروها در شیفتهای شبانه یا گردشی اختلال ایجاد شود. اگر باید برای هر وعده غذایی انسولین مصرف کنید اما در طول شب برای بیدار ماندن میانوعدههای زیادی میخورید، ممکن است نیاز به تغییر مقدار انسولین داشته باشید. این وضعیت یکی از دلایل قند خون بالاست.
مصرف منظم داروها برای مدیریت دیابت حتی اگر زمان مصرف آن با برنامه کاری شما هماهنگ نباشد، امری حیاتی است. از قبل برنامهریزی کردن و تنظیم یادآورها میتواند به شما کمک کند تا هیچ دوزی از داروهای خود را فراموش نکنید. اگر نیاز است داروهای شما همراه با غذا مصرف شوند، زمانبندی وعدههای غذایی خود را تطبیق دهید. هم چنین با پزشک خود مشورت کنید تا برنامه دارویی، واقعبینانه و متناسب با شرایط کاری شما تنظیم شود.
7. استرس و خستگی
کار در شیفتهای شب یا گردشی ممکن است تأثیرات جسمی، عاطفی و اجتماعی به همراه داشته باشد. کارکنان شیفتی اغلب به دلیل ساعات کاری متفاوت، دچار استرس و خستگی بیشتری میشوند. برای کاهش استرس، زمانی را به سرگرمی، مراقبت از خود و وقتگذرانی با عزیزان اختصاص دهید تا از نظر عاطفی و اجتماعی در شرایط بهتری قرار گیرید.
استفاده از تکنولوژیهای مدرن جهت مدیریت صحیح دیابت
زندگی و کار در شیفتهای شبانه میتواند چالشهای بسیاری برای افراد مبتلا به دیابت ایجاد کند. تغییرات در زمان خواب، برنامههای غذایی و فعالیت بدنی اغلب به طور مستقیم بر مدیریت قند خون تأثیر میگذارند. در چنین شرایطی، استفاده از دستگاه سنجش قند خون (CGM) میتواند ابزاری مؤثر برای کنترل بهتر دیابت باشد. این تکنولوژی پیشرفته با ارائه دادههای لحظهای از سطح قند خون، به شما کمک میکند.
1. نظارت لحظهای بر سطح قند خون
کار در شیفت شب با تغییر در الگوهای طبیعی بدن همراه است که میتواند منجر به نوسانات شدید قند خون شود. دستگاه مانیتورینگ قند خون (CGM)، سطح قند را به طور لحظهای پایش و ثبت میکند. این دستگاه به شما اجازه میدهد تغییرات قند خود را بدون نیاز به دستگاه قند خون دیجیتال و خونگیریهای مکرر مشاهده کنید. این ویژگی بویژه در شیفتهای شبانه که ممکن است فرصت یا شرایط مناسب برای استفاده از دستگاههای تست قند خون رایج فراهم نباشد، بسیار کارآمد است.
2. هشدارهای پیشگیرانه برای جلوگیری از افت یا افزایش قند خون
یکی از ویژگیهای کلیدی سنسور CGM توانایی ارسال هشدار هنگام نزدیک شدن سطح قند به محدودههای خطرناک است. این هشدارها در مدیریت بهتر دیابت به شما کمک میکنند:
- افت قند خون (هیپوگلیسمی): در شیفتهای شب، به دلیل فعالیت بدنی مداوم یا تأخیر در صرف وعدههای غذایی، قند خون ممکن است به سرعت کاهش یابد. دستگاه تست دیابت (CGM)شما را به موقع مطلع میکند تا با مصرف مواد قندی سریعالاثر، از افت شدید قند خون جلوگیری کنید.
- افزایش قند خون (هایپرگلیسمی): مصرف میان وعدههای ناسالم، وعدههای غذایی نامنظم یا پرکالری در طول شب میتواند به افزایش سطح قند خون منجر شود. CGM با شناسایی این تغییرات، هشدارهای لازم را به شما میدهد تا اقدامات پیشگیرانهای برای جلوگیری از عوارض طولانیمدت انجام دهید.
3. تحلیل الگوهای قند خون
دستگاه پایش 24 ساعته قند خون (CGM) تنها به نظارت سطح قند محدود نمیشود. این سیستم اطلاعاتی جامع درباره الگوهای قند به شما ارائه میدهد. با استفاده از این دادهها، میتوانید اثرات عوامل مختلف مانند وعدههای غذایی، فعالیت بدنی یا استرس ناشی از شیفت کاری را بر سطح قند خون خود مشاهده کنید. این اطلاعات به شما کمک میکند تصمیمات آگاهانهتری برای مدیریت دیابت بگیرید. به طور مثال:
- برنامهریزی بهتر برای وعدههای غذایی در شیفت شب
- تنظیم فعالیت بدنی بر اساس تأثیر آن بر قند خون
- شناسایی الگوهای تکراری در افت یا افزایش قند خون و اقدام به پیشگیری از آنها
- تنظیم دوز انسولین، انتخاب مواد غذایی مناسب و برنامهریزی برای فعالیتهای بدنی
مدیریت دیابت در شیفتهای شب مستلزم برنامهریزی دقیق برای تنظیم دوز انسولین، انتخاب غذاهای مناسب و ایجاد تعادل در فعالیتهای بدنی است. هر سه این عوامل میتوانند بر سطح قند خون تأثیر بگذارند و نیازمند هماهنگی دقیق هستند.
4. کاهش استرس و مدیریت بهتر در شیفتهای پرتنش
شیفتهای شبانه معمولاً با سطوح بالایی از استرس همراه هستند که میتواند منجر به افزایش قند خون شود. سیستم پایش مداوم قند خون (CGM) با نظارت لحظهای بر سطح قند، به شما کمک میکند تأثیر استرس بر روی قند را شناسایی کرده و اقدامات اصلاحی لازم را انجام دهید. این نظارت لحظه ای و مداوم میتواند به کاهش تنشهای ناشی از کار در شیفتهای شبانه کمک کند.
5. کنترل آسانتر قند در هنگام خواب
یکی از چالشهای رایج برای کارکنان شبکار، اختلال در خواب و خطر افت قند خون در حین خواب است. سنسور هوشمند قند خون (CGM) با ارائه هشدارها شما را از افت یا افزایش قند مطلع میکند و امکان مدیریت بهتر سطح قند را فراهم میآورد. این قابلیت به شما کمک میکند خواب راحتتر و ایمنتری داشته باشید.
6. سازگاری با برنامههای متغیر کاری
تغییر مداوم در برنامههای کاری و خواب، یکی از بزرگترین چالشهای کار در شیفتهای شبانه است. CGM با ارائه دادههای لحظهای، به شما این امکان را میدهد قند خون خود را در شرایط مختلف کنترل کنید. همچنین این دستگاه میتواند با تکنولوژی های دیگری مانند پمپهای انسولین هماهنگ شود تا انسولین بر اساس نیاز بدن به طور خودکار تزریق شود. این ویژگی میتواند کمک بزرگی برای کارکنان با برنامههای متغیر باشد.
7. کاهش وابستگی به دستگاه های تست قند خون
شیفتهای شبانه ممکن است فرصت یا شرایط اندازه گیری قند خون با دستگاه سنجش قند خون رایج را محدود کند. سنسور CGM با نظارت مداوم، ارائهی دادههای لحظه ای و هشدارهای به موقع، نیاز به خون گیری از نوک انگشتان را کاهش میدهد. این امر مدیریت دیابت را برای کارکنان شبکار سادهتر و کارآمدتر میکند.
کار در شیفتهای شبانه چالشهای منحصربهفردی برای مدیریت دیابت ایجاد میکند، از جمله اختلال در ریتم شبانهروزی، خواب، تغذیه و فعالیت بدنی. برای مقابله با این چالشها، برنامهریزی دقیق در زمانبندی مصرف وعدههای غذایی، مصرف داروها و فعالیت بدنی ضروری است. همچنین، توجه به کیفیت خواب، مدیریت استرس و پایش منظم قند خون میتواند به حفظ سطح قند خون در محدوده مطلوب و ارتقای سلامت کلی افراد مبتلا به دیابت کمک کند.