دیابت نوع ۲ یکی از بیماریهایی است که ارتباط نزدیکی با افزایش وزن و چاقی دارد. افراد چاق بیشتر در معرض ابتلا به این نوع دیابت هستند و به همین دلیل، مدیریت چاقی به عنوان یکی از ارکان مهم کنترل آن در نظر گرفته میشود. چاقی علاوه بر این که به عنوان عامل خطر برای دیابت نوع دو محسوب میشود، میتواند روند پیشرفت بیماری را نیز تشدید کرده و درمان آن را پیچیدهتر کند.
طبق استانداردهای مدیریت دیابت که توسط انجمن دیابت آمریکا تهیه شده، مدیریت چاقی میتواند مانع از پیشرفت دیابت نوع ۲ شود.
چاقی و بیماریهای مرتبط با آن
چاقی بهعنوان یک بیماری مزمن و پیچیده پیامدهای منفی زیادی برای سلامتی دارد و یکی از عوامل اصلی ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماریهای قلبی-عروقی، فشار خون بالا، کبد چرب و مشکلات کلیوی است. این بیماری میتواند باعث تغییرات متابولیک در بدن شده و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را نیز افزایش دهد و علاوه بر این، روند پیشرفت بیماری را پیچیدهتر کند. از طرفی دیابت به خودی خود میتواند منجر به افزایش وزن و تشدید چاقی شود. داروهای کاهشدهنده گلوکز نظیر انسولین و سولفونیلاورهها میتوانند باعث افزایش وزن شده و این امر میتواند تشدید چاقی و دیابت را در پی داشته باشد.
در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، کاهش وزن میتواند به بهبود سطح قند خون کمک کند. کاهش وزن در برخی موارد ممکن است منجر به کاهش مصرف برخی داروهای کاهنده سطح قند خون نیز بشود و یا بسته به شرایط و وضعیت دیابت در بیمار، به بهبودی آن نیز کمک کند. اندازهگیری سطح قند با دستگاه تست قند خون رایج از جمله دستگاه قند خون فریسنس همواره از مهمترین اولویتهای مدیریت دیابت محسوب میشود.
چگونه چاقی تشخیص داده میشود؟
چاقی به تجمع غیرطبیعی یا زیاد چربی در بدن گفته میشود که میتواند به صورت جدی سلامت فرد را تهدید کند. یکی از رایجترین روشها برای اندازهگیری چاقی، استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) است که از تقسیم وزن به مجذور قد بهدست میآید. برای تشخیص و درجهبندی چاقی از مقادیر مختلف BMI استفاده میشود:
- اضافه وزن: BMI بین ۲۵ تا ۲۹.۹
- چاقی درجه یک: BMI بین ۳۰ تا ۳۴.۹
- چاقی درجه دو: BMIبین ۳۵ تا ۳۹.۹
- چاقی درجه سه: بیشتر از ۴۰
با این وجود BMI به تنهایی معیاری برای ارزیابی چاقی نیست و باید بهعنوان یک راهنمای کلی مورد استفاده قرار گیرد. زیرا این شاخص نمیتواند اطلاعات دقیقی درباره توزیع چربی در بدن و اثرات آن بر سلامتی ارائه دهد. بنابراین، تشخیص دقیقتر چاقی باید از طریق ارزیابیهای جامعتری صورت گیرد.
جراحی متابولیک و درمان دیابت نوع ۲
جراحی متابولیک یکی از راه های مؤثر برای درمان چاقی است که میتواند تغییرات چشمگیری در قند خون ایجاد کند. این جراحیها معمولاً باعث کاهش بیش از ۲۰٪ از وزن بدن شده و اغلب به بهبودی دیابت نوع ۲، بهبود کیفیت زندگی، کاهش خطر بیماریهای قلبی-عروقی و کاهش مرگومیر منتهی میشوند. علاوه بر جراحی های متابولیک، در درمان چاقی و دیابت نوع ۲، روشهای مختلفی مانند مشاورههای رفتاری و دارودرمانی نیز برای مدیریت وزن پیشنهاد میشوند.
از رایجترین انواع جراحیهای متابولیک میتوان به موارد اشاره کرد:
- جراحی بایپس معده: در این روش، بخشی از معده و روده کوچک از بدن خارج میشود. این امر به طور طبیعی موجب کاهش حجم معده و کم شدن جذب مواد غذایی خواهد شد.
- جراحی حلقهگذاری معده: در این روش، یک حلقه قابل تنظیم دور ابتدای معده قرار داده میشود تا اندازه معده کوچکتر شود و احساس سیری سریعتر به فرد منتقل گردد.
- عمل اسلیو معده: در این جراحی، بخشی از معده برداشته میشود تا حجم معده کوچکتر شود و حجم غذای مورد نیاز فرد کاهش پیدا کند.
- جراحی متابولیک در دیابت نوع ۲: برخی جراحیها بهطور خاص برای درمان دیابت نوع ۲ طراحی شدهاند، مانند جراحیهایی که مسیر گوارش را تغییر داده و جذب قند را کاهش میدهند.
اهداف درمانی در مدیریت دیابت نوع ۲
در مدیریت دیابت نوع ۲، کنترل قند خون با استفاده از دستگاه سنجش قند خون و مدیریت وزن باید بهطور همزمان انجام شود. هدف از این رویکرد، کاهش خطرات ناشی از چاقی و دیابت، بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از عوارض جدی است. لذا مدیریت وزن در درمان دیابت نوع ۲ باید به طور جدی پیگیری شود. با تکیه بر برخی راهکارها میتوان به صورت اصولی و علمی به کاهش وزن دست پیدا کرد:
1. کنار گذاشتن استیگما و تعصب وزن
تعصب ضدچاقی یا تعصب وزن به نگرشهای منفی نسبت به افراد با وزن بالا اشاره دارد که میتواند تأثیرات منفی زیادی بر سلامت روانی و اجتماعی آنها بگذارد. این نوع تعصب تنها در میان عموم مردم مشاهده نمیشود، بلکه حتی در میان متخصصان مراقبتهای بهداشتی نیز ممکن است وجود داشته باشد. برای مقابله با این پدیده، یکی از اقدامات کلیدی افزایش آگاهی نسبت به نگرشهای تعصبی آشکار و پنهان است. علاوه بر این، ارتقای همدلی و درک متقابل و تلاش برای برقراری ارتباط صادقانه و بدون قضاوت، از جمله راهکارهای مؤثری هستند که میتوانند به کاهش این تعصبات و حمایت از افراد با اضافهوزن کمک کنند.
2. اندازهگیریهای منظم وزن
برای شناسایی وضعیت چاقی و ارزیابی شرایط اضافه وزن، باید هر سال در چند نوبت وزن و قد فرد اندازهگیری شود تا شاخص توده بدنی (BMI) او محاسبه گردد. توصیه میشود که این اندازهگیریها بهطور منظم و حداقل هر ۳ ماه یکبار انجام شوند تا وضعیت سلامت فرد بهطور دقیقتری ارزیابی گردد.
3. افزایش آگاهی و ارزیابی آمادگی فردی
متخصصان باید به افرادی که اضافهوزن دارند توضیح دهند که افزایش تجمع چربی در بدن میتواند خطر ابتلا به بیماریهایی مانند دیابت، بیماریهای قلبی-عروقی و سایر مشکلات متابولیک را افزایش دهد. علاوه بر این، ارزیابی آمادگی فرد برای تغییر رفتار و پذیرش تغییرات مؤثر در سبک زندگی ضروری است. همکاری با فرد برای تعیین اهداف رفتاری و وزنی و طراحی استراتژیهای مناسب برای مداخلات درمانی بخش مهمی از این فرآیند است.
4. استراتژیهای کاهش وزن
استراتژیهای کاهش وزن میتوانند شامل تغییرات در رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی، مشاورههای رفتاری، دارودرمانی، استفاده از دستگاههای پزشکی و جراحی متابولیک باشند. این استراتژیها باید متناسب با تاریخچه پزشکی، شرایط زندگی و انگیزههای فردی هر شخص تنظیم شوند تا بیشترین تأثیر را بر روی بدن او داشته باشند.
5. مدیریت وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که اضافهوزن دارند، باید بهطور مؤثر وزن خود را مدیریت کنند تا از عوارض متابولیک مرتبط با چاقی جلوگیری نمایند. کاهش وزن متوسط (۳-۷٪ از وزن بدن) میتواند به بهبود قند خون، فشار خون و سطح چربیهای خون کمک کند و نیاز به داروهای درمانی را کاهش دهد. برای افرادی که در معرض دیابت هستند، این کاهش وزن میتواند پیشرفت بیماری را کند کرده و به بهبود وضعیت سلامت آنها کمک کند. هم چنین مهم است که فرد در کنار فرآیند کاهش وزن، مدیریت سطح قند خود را نیز در اولویت قرار بدهد. مصرف منظم داروهای تجویز شده از جانب پزشک و اندازهگیری روزانه قند خون با دستگاه کنترل قند دیابت مانند دستگاه فری سنس میتوانند به فرد کمک کنند تا علاوه بر موفقیت در روند کاهش وزن، دیابت خود را نیز کنترل نماید و از بروز پیامدهایی مانند افزایش یا کاهش سطح قند خون و نوسانات شدید جلوگیری نماید.
6. فواید کاهش وزن بیش از ۱۰٪
کاهش وزن بیش از ۱۰٪ میتواند تأثیرات قابلتوجهی بر بهبود قند خون، کنترل دیابت و سایر بیماریهای متابولیک داشته باشد. این کاهش وزن میتواند باعث بهبود وضعیت قلبی-عروقی، کاهش التهاب و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای کبدی و آپنه خواب شود. در نتیجه، کاهش وزن قابلتوجه میتواند روی سلامت جسمی وکیفیت زندگی فرد تأثیر مثبت بگذارد.
7. تصمیمگیری مشترک در فرآیند درمان
افراد مبتلا به دیابت و اضافهوزن باید از فواید کاهش وزن آگاه شوند و اطلاعات لازم را درباره گزینههای درمانی مختلف دریافت کنند. در انتخاب روشهای درمانی و تعیین اهداف وزنی، استفاده از رویکرد تصمیمگیری مشترک بسیار مؤثر است. تصمیمگیری مشترک میان بیمار و پزشک میتواند به دستیابی به نتایج بهتر و مدیریت مؤثرتر بیماری کمک کند. این رویکرد کمک میکند تا با توجه به نیازها و اولویتهای فردی، بهترین مسیر درمانی انتخاب شود. این مشارکت فعال در فرآیند درمان باعث افزایش تعهد فرد به برنامههای درمانی و کاهش احتمال شکست در رسیدن به اهداف سلامتی خواهد شد.
دستگاه تست قند خون فریسنس
خرید آنلاین دستگاه تست قند خون و اسکن تحلیلی فریسنس
بهبود سبک زندگی و تغییرات رفتاری
این تغییرات به راهحلهایی اشاره دارد که هدف آنها اصلاح رفتارهای خاص در افراد است تا به بهبود سلامت و رفاه آنها کمک کنند. در زمینه مدیریت وزن و مشکلات متابولیک، این تغییرات معمولاً به افراد کمک میکنند تا عادات غذایی و سطح فعالیت بدنی خود را تغییر دهند. این تغییرات میتوانند شامل کاهش مصرف کالری، افزایش فعالیتهای فیزیکی، ایجاد برنامههای منظم برای پیگیری وزن و یا تغییر در نگرشها و باورهای فرد در مورد تغذیه و ورزش باشد.
تأثیرات این تغییرات رفتاری میتواند شامل کاهش وزن، بهبود وضعیت سلامت عمومی، کاهش خطر ابتلا به بیماریهایی مانند دیابت نوع 2، فشار خون بالا، بیماریهای قلبی-عروقی و بهبود سلامت روانی فرد مانند کاهش اضطراب و افسردگی باشد.
تغییرات رفتاری معمولاً بهصورت شخصی یا گروهی انجام میشوند و ممکن است شامل جلسات آموزشی، راهنماییهای فردی و استفاده از تکنیکهای روانشناختی برای کمک به فرد در دستیابی به اهداف سلامتی و سبک زندگی سالم باشند.
از دیگر مواردی که در این زمینه به افراد آموزش داده خواهد شد، پایبندی به اصول مدیریت دیابت و کنترل سطح قند خون است. به این ترتیب فرد مبتلا به دیابت میآموزد که برای حفظ سلامت جسمی و روحی خود لازم است تا در طول روز به صورت منظم سطح قند خود را با دستگاه قند خون اندازهگیری کند، رژیم غذایی مشخصی را پیگیری نماید و داروهایی که به منظور مدیریت سطح قند و دیابت او تجویز شدهاند را مصرف نماید.
سفارشیسازی الگوهای رفتاری
تطبیق الگوهای رفتاری با زمینههای فرهنگی میتواند بهعنوان یک ابزار مؤثر در بهبود تأثیرات این تغییرات عمل کند. برای دستیابی به کاهش وزن معنادار از طریق تغییر سبک زندگی، کاهش انرژی دریافتی معادل ۵۰۰-۷۵۰ کیلوکالری در روز توصیه میشود. البته این میزان باید با توجه به وزن اولیه فرد قابل تنظیم باشد.
فواید کاهش وزن
فواید بالینی کاهش وزن معمولاً با کاهش ۳٪ وزن شروع میشود، اما این فواید با افزایش اهداف کاهش وزن (مثلاً بیش از ۷٪، ۱۰٪ یا ۱۵٪) بهطور پیوسته افزایش مییابند، به شرطی که این اهداف بهطور ایمن و عملی قابلتحقق باشند.
برنامههای جامع تغذیهای برای کاهش وزن
برای کاهش انرژی دریافتی مورد نیاز جهت کاهش وزن، روشهای مختلفی وجود دارد، اما هیچ روش واحدی بهعنوان بهترین راهحل شناخته نمیشود. دو رویکرد رایج شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از رژیمهای غذایی جایگزین که توسط متخصص تغذیه تنظیم میگردد
- کاهش مصرف غذاهای فرآوریشده و فوقفرآوریشده که منجر به کاهش چربی و بهبودهای موثر در وضعیت سلامت فرد خواهد شد.
انتخابهای تغذیهای و سبک زندگی
انتخابهای تغذیهای و سبک زندگی باید با در نظر گرفتن وضعیت سلامت فرد، ملاحظات بالینی، ترجیحات شخصی و شرایط فرهنگی که بر الگوهای تغذیه و فعالیت تأثیر میگذارد، تنظیم شود. در این راستا، باید توجه ویژهای به هر یک از این عوامل صورت گیرد تا نتایج بهتری حاصل شود.
برنامههای آموزشی فشرده
بر اساس مطالعات، برنامههای رفتاری فشرده که که حداقل در ۶ ماه اول هستند، اثربخشی خوبی در کاهش وزن و بهبود وضعیت سلامت دارند. این برنامهها بر تغییرات تغذیهای، افزایش فعالیت بدنی و استفاده از استراتژیهای رفتاری برای کاهش دریافت انرژی ۵۰۰-۷۵۰ کیلوکالری در روز تمرکز دارند. مداخلات رفتاری فشرده باید توسط افراد آموزشدیده و در محیطهای مختلف قابلاجرا باشند.
برنامههای کاهش وزن: حضوری یا از راه دور
برنامههای کاهش وزن میتوانند بهصورت حضوری یا از راه دور (مثلاً از طریق برنامههای آنلاین) و به شکل فردی یا گروهی انجام شوند. هنگام توصیه و اجرای این برنامهها، باید عواملی همچون سطح انگیزه فرد، شرایط زندگی، ملاحظات فرهنگی، عوامل اجتماعی-اقتصادی و توانایی فرد در ایجاد تغییرات رفتاری مورد توجه قرار گیرند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
برنامههای حفظ وزن پس از کاهش وزن
ارائه برنامههای جامع و بلندمدت حفظ وزن (حداقل 1 سال) به افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که توانستهاند وزن خود را کاهش دهند، الزامی است. این برنامهها باید توسط متخصصینی که در حوزه اجرای برنامههای بلندمدت حفظ وزن تجربه دارند ارائه شوند. شواهد نشان میدهند که این برنامهها برای حفظ کاهش وزن و بهبود وضعیت سلامتی بسیار مؤثر هستند.
ویژگیهای کلیدی برنامههای حفظ وزن عبارتند از:
- تماس ماهانه با افراد آموزشدیده
- پایش مداوم وزن بدن (بهصورت هفتگی یا بیشتر)
- استفاده از روشهای خودپایشی مانند ثبت میزان مصرف غذا و نوشیدنی یا تعداد گامها
- تمرکز بر تغییرات تغذیهای و رفتاری
- مشارکت در فعالیت بدنی شدید به مدت 200–300 دقیقه در هفته
مکملهای تغذیهای و مدیریت وزن
با وجود تبلیغات گسترده در مورد مکملهای تغذیهای (مانند گیاهان دارویی، ویتامینها و مواد معدنی، اسیدهای آمینه، آنزیمها و آنتیاکسیدانها)، شواهد قطعی مبنی بر اثربخشی این مکملها در کاهش وزن یا مدیریت چاقی وجود ندارد. مطالعات سیستماتیک نشان میدهند که اکثر آزمایشهای مربوط به مکملهای تغذیهای برای کاهش وزن از کیفیت پایین برخوردارند و تأثیر قابلتوجهی بر کاهش وزن نشان نمیدهند.
با این وجود، در موارد خاص مصرف مکملهای ویتامینی و معدنی مانند آهن، ویتامین B12و ویتامین D (در مواردی که کمبود آن در فرد وجود دارد) توصیه میشوند. هم چنین مصرف مکملهای پروتئینی نیز ممکن است بهعنوان مکملهای جانبی در درمانهای کاهش وزن، تحت نظارت پزشک تجویز شوند.
درمانهای کاهش قند خون
امروزه داروهای مؤثر بسیاری برای کاهش قند خون وجود دارند که برخی از آنها تأثیرات مثبت قابلتوجهی بر کاهش وزن دارند. از جمله داروهای مؤثر در کاهش وزن، میتوان به آگونیستهای گیرنده GLP-1 (مانند سمگلوتاید و لیراگلوتاید) و ترزیپاتاید (یک داروی دوگانه که هم بر GIP و هم GLP-1 اثر میگذارد) اشاره کرد. این داروها بهطور همزمان قند خون را کاهش میدهند و به کاهش وزن بالینی معنادار نیز کمک میکنند.
مهارکنندههای SGLT-2، متفورمین، آکاربوز، و مقلدهای آمیلین نیز باعث کاهش وزن میشوند، اما میزان کاهش وزن آنها معمولاً کمتر از ۵ درصد وزن بدن است. استفاده از این داروها تنها با تجویز پزشک متخصص امکان پذیر است و نیازمند پایش کامل شرایط بدن و وضعیت دیابت فرد خواهد بود.
رژیمهای غذایی و سبک زندگی سالم، به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، نقش مهمی در کاهش وزن و بهبود سلامت عمومی دارند. مطالعات نشان میدهند که تغییرات پایدار در عادات غذایی و فعالیت بدنی میتوانند به کاهش وزن طولانیمدت و کاهش نیاز به داروهای کاهنده قند خون، فشار خون و چربی خون منجر شوند. علاوه بر این، برنامههای رژیمی که با توجه به ویژگیهای فردی و فرهنگی شخصیسازی شدهاند، تأثیر بهتری در دستیابی به اهداف کاهش وزن و حفظ آن دارند.
پایبندی به این برنامههای جامع در کنار مدیریت صحیح و منظم دیابت که شامل رژیم غذایی مناسب، مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک و اندازهگیری سطح قند با دستگاه تست دیابت است میتواند به صورتی ملموس از پیامدهای دیابت نوع 2 جلوگیری کند و شدت این اختلال را در فرد کاهش بدهد.
کنترل و مدیریت قند خون با فریسنس
دستگاه تست و اسکن تحلیلی قند خون فریسنس