یکی از دشوارترین قسمت‌های مدیریت دیابت برای مبتلایان به دیابت تست مداوم قند خون بوده و هست. پایش سطح قند تا چندی پیش تنها با استفاده از دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون رایج (سنتی) ممکن بود. این دستگاه‌ها از طریق خون‌گیری از نوک انگشت عدد قند خون را به فرد مبتلا به دیابت نمایش می‌دادند و او را از وضعیت قندش مطلع می‌کردند. در این میان بسته به وضعیت قند خون فرد و توصیه پزشک لازم بود تا بیمار روزی چندین بار قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و در یک دفترچه ثبت قند یادداشت کند.
این مسأله جدا از اینکه فرد را موظف می‌کرد به صورت روزانه یک فرآیند را تکرار کند، برخی مبتلایان به دیابت را نیز با مشکلاتی مواجه می‌کرد، دردناک بودن خون‌گیری از انگشت از مهم‌ترین مواردی بود که کنترل وضعیت دیابت را برای گروه‌هایی خاص نظیر کودکان یا افراد حساس به درد با اختلال مواجه می‌کرد و سطح پایبندی آنها را به برنامه مراقبتی دیابتشان کاهش می‌داد. این جریان به صورت ویژه کودکان را تحت تأثیر قرار می‌داد و موجب می‌شد تا والدین برای مدیریت دیابت فرزندان خود با چالش مواجه بشوند.
خوشبختانه امروزه شاهد ورود نسل جدیدی از ابزارهای اندازه‌گیری قند هستیم، این ابزارها که با عنوان “سنسور پایش مداوم قند یا CGM” معروفند، توانسته‌اند مشکلات موجود در مسیر اندازه‌گیری قند را بر طرف کنند و در مسیر بهبود وضعیت دیابت مورد استفاده قرار بگیرند.
دستگاه پایش مداوم قند از چه اجزائی تشکیل شده است؟
این دستگاه از سه بخش کلیدی تشکیل شده است:
1. سنسور
اولین و مهم‌ترین بخش تشکیل دهنده CGM سنسور آن است. این قسمت بر روی بدن فرد مبتلا به دیابت نصب می‌شود. محل نصب در سنسورهای مختلف می تواند متفاوت باشد و توصیه می شود که برای آگاهی از محل نصب دقیق حتما بروشور محصول را به دقت مطالعه کنید اما به طور کلی در حال حاضر معمولا سنسورهای سیستم پایش مداوم قند بر روی شکم یا پشت بازو نصب میشوند. این سنسور سطح گلوکز مایع میان‌بافتی ( پلاسمای موجود بین بافت‌های بدن) را اندازه‌گیری می‌کند.
سنسور CGM در دو مدل یکبار مصرف یا کاشتنی در اختیار افراد مبتلا به دیابت قرار می‌گیرند. سازوکار سنسورهای یکبار مصرف به این صورت است که این سنسورها از طریق یک فیلامنت کوچک به لایه چربی زیر پوست وارد شده و توسط یک چسب بر روی پوست نصب خواهند شد. طول عمر این سنسورها با توجه به برند دستگاه CGM از چند روز تا چند هفته متغیر است.
این در حالی‌ست که سنسورهای کاشتنی زیر پوست بدن فرد کاشته خواهند شد و به صورت متغیر تا شش ماه قابل استفاده هستند.
2. گیرنده‌ها (رسیور)
سنسور پایش مداوم قند بسته به اینکه توسط کدام برند تولید شده باشد گیرنده‌های متفاوتی دارد. این گیرنده‌ها مسئولیت پردازش، تفسیر و نمایش اطلاعات قند فرد مبتلا به دیابت را بر عهده دارند. امروزه تلفن‌های هوشمند به عنوان رایج‌ترین نوع گیرنده‌های CGM شناخته میشوند و از طریق نصب یک اپلیکیشن اختصاصی مرتبط با سیستم پایش مداوم قند خون خدمات مورد نیاز را به فرد ارائه می‌دهند. این اپلیکیشن اطلاعات مربوط با قند مایع میان بافتی فرد را دریافت کرده و در قالب عدد و نمودارهای گرافیکی نمایش خواهد داد.
از انواع دیگر گیرنده‌های CGM می‌توان به رسیورهای اختصاصی اشاره کرده که اطلاعات ارائه شده توسط سنسور متصل به بدن فرد را دریافت کرده و تفسیر می‌کند.
کارآیی ساده‌تر گوشی تلفن همراه و اپلیکیشن نصب شده بر روی آن موجب شده تا اغلب برندهای معتبر تولید کننده دستگاه‌های CGM یا سنسور قند از این تکنولوژی برای مشاهده وضعیت قند فرد بهره‌مند بشوند و استقبال از دستگاه‌های رسیور مجزا کاهش پیدا کند.
از دیگر مزایایی که می‌توان در رابطه با سیستمهای پایش مداوم قند به آن اشاره کرد بهره‌مندی رسیورها اعم از گوشی موبایل یا رسیورهای جانبی به آلارم هشدار است. این سیستم هشدار در صورت افت یا افزایش شدید قند خون، فرد مبتلا به دیابت یا مراقبان او را مطلع خواهد کرد تا اقدامات لازم را جهت مدیریت به موقع سطح قند انجام بدهند و از خطرات احتمالی جلوگیری کنند.
3. انتقال دهنده‌ها (ترانسمیتر)
انتقال‌دهنده‌ها پل ارتباطی بین سنسور و گیرنده سیستم پایش مداوم قند هستند. این بخش موجب می‌شود تا اطلاعات از سنسور نصب شده بر روی بدن شما به گیرنده منتقل بشود و بتوانید به سادگی وضعیت قند مایع میان بافتی خود را رصد کنید. این قسمت از سیستم CGM بسیار کوچک است اما وظیفه مهمی را بر عهده دارد. انتقال‌دهنده‌ها اطلاعات ثبت شده توسط سنسور را ذخیره می‌کنند و فرد پس از اسکن سنسور با گوشی تلفن همراه خود به این اطلاعات دست پیدا خواهند کرد. در برخی از سیستم های پایش مداوم قند، انتقال دهنده ها از سنسور جدا هستند و در هنگام نصب فرد می بایست سنسور و انتقال دهنده را بهم متصل کند. این در حالی است که برای تسهیل کاربری، بسیاری از شرکت های سازنده، سنسور و انتقال دهنده به صورت یکپارچه ارائه می شوند و بدین ترتیب فرد مبتلا به دیابت نیازی به اتصال دستی سنسور و انتقال دهنده ندارد.
انواع و اقسام سیستمهای پایش مداوم قند یا CGM
سیستمهای پایش مداوم قند کارکردی متفاوت دارند. این سیستم‌ها با توجه به تکنولوژی نرم افزاری و سخت‌افزاری که در تولید آنها به کار گرفته شده است از یکدیگر تفکیک میشوند. این سیستم‌ها با توجه به مدل آنها به سطح متفاوتی از مشارکت بیمار، والدین یا سایر مراقبان بیمار نیاز خواهند داشت.
به طور کلی همه سیستم های پایش مداوم قند، قند مایع میان بافتی را به طور مداوم و مستمر در بیست و چهارساعت شبانه روز اندازه گیری می کنند. اما ممکن است همه این سیستم ها توانایی ارسال خودکار قند به اپلیکیشن موبایل یا خوانشگر مخصوص سنسور را نداشته باشند. در برخی از این سیستم های پایش مداوم قند، فرد مبتلا به دیابت برای آگاهی از قند خود نیاز به اسکن سنسور با موبایل یا دستگاه خوانشگر دارد. اما گروه پیشرفته تر این محصولات علاوه بر پایش مداوم و مستمر قند مایع میان بافتی، از طریق بلوتوث به صورت خودکار و بدون نیاز به اسکن کردن نتیجه قند را بر روی اپلیکیشن یا خوانشگر ویژه منتقل می کنند.
این مدل از دستگاه‌های پایش مداوم قند خون بهترین انتخاب برای کودکان مبتلا به دیابت محسوب میشوند چراکه اسکن مداوم سنسورهای نصب شده بر روی بدن کودکان برای والدین یا مراقبان آنها کمی دشوار است و می‌تواند فرآیند رصد مداوم وضعیت قند آنها را برای والدینشان ساده کند و موجب آرامش خاطر آنها بشود.
چه دلایلی موجب می‌شود تا استفاده از CGM برای کودکان مفید و موثر باشد؟
1. بهبود کنترل قند خون
تحقیقات نشان داده که استفاده از سیستمهای پایش مداوم قند توانسته به بهبود وضعیت مدیریت دیابت کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت نوع یک کمک کند. نتایج این تحقیقات حاکی از این است که کودکانی که بلافاصله پس از تشخیص دیابت از سیستمهای CGM استفاده کرده‌اند به نسبت کودکانی که پس از یک ماه از تشخیص از CGM بهره‌مند شده‌اند کنترل به مراتب بهتری بر روی آزمایش HbA1c که نشانگر وضعیت کنترل دیابت در سه ماه گذشته است، داشته‌اند.
2. کاهش سطح نوسانات قند
استفاده از CGM ها به خصوص سیستمهای پایش مداوم قند خون که به قابلیت آلارم هشدار مجهز هستند می‌تواند موجب کاهش عوارض ناشی از نوسانات شدید قند در کودکان و نوجوانان بشود. با توجه به اینکه ریسک افزایش یا کاهش سطح قند در سنین پائین بالاتر است اطلاع والدین از این نوسانات می‌تواند به کنترل و درمان به موقع سطح قند کودک منجر بشود و از آسیب‌های بعدی جلوگیری کند.
به طور مثال یک کودک مبتلا به دیابت پس از خوردن یک وعده غذای سرشار از کربوهیدرات ممکن است افزایش قند خون را تجربه کند یا دویدن و فعالیت بدنی بیش از حد کودک خطر ابتلا به افت قند خون را در او افزایش بدهد، در این بین سیستمهای CGM می‌توانند با هشدار به اعضای خانواده و مراقبان کودک را از نوسانات شدید آگاه کرده و از یک چالش جدی جلوگیری کنند.
3. رصد وضعیت قند از راه دور
اغلب کودکان و نوجوانان به ویژه بیمارانی که هنوز به سنی نرسیده اند که توانایی مدیریت دیابت خود را داشته باشند، نیاز دارند تا تحت نظارت جدی والدین یا مراقبان خود باشند. برخورداری از سیستمهای پایش مداوم قند محدودیت کودکان را کاهش داده و آزادی عمل آنها را برای کشف جهان پیرامونشان بیشتر خواهد کرد.
از جهت دیگر والدین می‌توانند با آرامش فرزند خود را راهی اردوهای علمی کنند، او را برای وقت گذرانی با دوستانش آزاد بگذارند و مجوزهای لازم برای گذراندن دوران کودکی و نوجوانی فرزند مبتلا به دیابتشان را به او برگردانند تا کودک بتواند مثل سایرین فرصت آزمون و خطا پیدا کند و به بلوغ و آگاهی برسد.
لازم است بدانید مادامی که کودک بتواند در مواقع ضروری و به صدا در آمدن زنگ هشدار سیستم پایش مداوم قند خود از سایرین کمک بخواهد یا بتواند انسولین خود را به درستی تزریق کند، آماده است تا برخی اوقات از شما دور بماند.
4. پایان فوبیای خون‌گیری از نوک انگشت
این مزیت یکی از مهم‌ترین عواملی‌ست که موجب شده سیستمهای پایش مداوم قند یا سنسور قند بدون سوزن برای کودکان و نوجوانان تجویز بشود. بهره‌مندی از این سیستم موجب می‌شود تا والدین یا مراقبان کودک به صورت بیست و جهار ساعته از عدد قند مایع میان بافتی و وضعیت دیابت فرزند خون مطلع باشند و نیازی به دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون سنتی و فرآیند خون‌گیری‌های مداوم از نوک انگشت آنها باقی نماند.
شاید جالب باشد بدانید که ترس از خون‌گیری با سوزن لنست در اغلب کودکان و نوجوانان مشاهده شده است، این در حالی‌ست که این ترس موجب می‌شود تا میل کودک برای اندازه‌گیری منظم و چندباره قند در طول روز کاهش پیدا کرده و مدیریت دیابت در خصوص افراد در این بازه سنی با اختلال رو به رو بشود.
استفاده از دستگاه پایش مداوم قند توانسته این چالش‌ها را برطرف کند و درصد آسیب‌های روحی و جسمی (خون‌گیری از انگشت) را به پائین‌ترین سطح خود برساند.
آیا سیستم پایش مداوم قند بهترین انتخاب برای فرزند شماست؟
مدیریت دیابت نوع یک برای والدینی که دیابت فرزند آنها به تازگی تشخیص داده شده حقیقتی بسیار تلخ است. چراکه کودک با یک بیماری مزمن مادام‌العمر رو به روست. برخورداری از سیستمهای CGM به طور قطع می‌تواند مدیریت قند خون فرزند شما را آسان کند و به شما یادآور بشود که کودک دلبندتان برای داشتن یک زندگی عادی به توجه و مراقبت به مراتب بیشتری نیاز خواهد داشت.
در این بین اگر به عنوان والدین یک کودک مبتلا به دیابت حاضر هستید که منابع مالی مورد نیاز را به خریداری سیستم پایش مداوم قند CGM اختصاص بدهید و آموزش‌های اولیه را برای بهره‌مندی از مزایای این سیستم فرا بگیرید شکی نیست که CGM می‌تواند مسیر درمان کودک شما را به مراتب ساده‌تر و امن‌تر کند.
در نهایت می‌توان گفت که سنسور پایش قند خون می‌توانند مسیر مدیریت قند خون کودکان را تا حد قابل توجهی بهبود ببخشند. این سیستم‌ها علاوه بر اینکه دست کودک را برای کودکی کردن باز می‌گذارند فشار روحی والدین را نیز کاهش می‌دهند و موجب میشوند تا پدر و مادر با آرامش بیشتری فرآیند مراقبت از کودک را پیگیری کنند. در این میان اطلاعات کامل و صحیح‌تری از وضعیت قند خون کودک و نوجوان شما در اختیار تیم پزشکی قرار می‌گیرد و همین مسأله روند مدیریت دیابت او را ساده‌تر خواهد کرد.
