خارش پا در افراد مبتلا به دیابت پدیدهای سطحی یا بیاهمیت نیست؛ بلکه نشانهای مستقیم از نوسانات شدید قند خون، نوروپاتی دیابتی یا حتی اختلال در گردش خون محیطی محسوب میشود. در افرادی که با دیابت نوع یک یا دیابت نوع دو زندگی میکنند، آگاهی از علل احتمالی خارش، رعایت مراقبتهای خانگی اصولی و تشخیص زمان مناسب مراجعه به پزشک، میتواند در پیشگیری از بروز زخمهای مزمن و عوارض جدیتری همچون عفونتهای پوستی یا قطع عضو نقشی حیاتی داشته باشد.
در این راهنما، علاوه بر بررسی علل و روشهای درمان، ابزارهای عملی کنترل قند خون معرفی میشوند، از دستگاه تست قند خون (گلوکومتر) گرفته تا سنسور پایش مداوم قند خون (CGM). همچنین، مروری بر پوششهای بیمهای مرتبط با دیابت شامل بیمه سنسور قند خون و بیمه نوار دستگاه قند خون انجام خواهد شد تا ابعاد اقتصادی مراقبت نیز در نظر گرفته شود.
چرا دیابت میتواند باعث خارش پا شود؟
دیابتِ کنترلنشده، با افزایش مزمن قند خون یا هیپرگلیسمی، به اعصاب و عروق خونی ظریف پا آسیب میزند. این آسیبها از طریق دو مسیر اصلی منجر به بروز خارش میشوند:
- نوروپاتی محیطی دیابتی: در اثر آسیب به رشتههای عصبی، علائمی مانند سوزن سوزن شدن، سوزش، بیحسی و خارش بروز میکند. در این وضعیت، آزاد شدن عوامل التهابی نیز میتواند پایانههای عصبی را تحریک کرده و شدت خارش را افزایش دهد.
- اختلال گردش خون محیطی: در نتیجهی خونرسانی ناکافی به پوست پا، چربیهای محافظ طبیعی پوست کاهش مییابند و در پی آن، خشکی، پوستهریزی و ترکهای دردناک ایجاد میشوند؛ وجود تمام این شرایط بستری مناسب برای خارش مزمن و حتی عفونت پوستی فراهم میکند.
نکته: اگر خارش پا همراه با علائم قند خون بالا مانند تشنگی، تکرر ادرار، خوابآلودگی یا تاری دید، یا با علائم قند خون پایین مانند لرزش، عرق سرد، گرسنگی ناگهانی و گیجی رخ میدهد، انجام پایش دقیق سطح قند با استفاده از سنسور پایش قند خون (CGM) یا استفاده از دستگاه قند خون سنتی یا گلوکومتر ضرورت پیدا میکند.
سایر مشکلات پوستی شایع در دیابت که موجب خارش میشوند
خارش در افراد مبتلا به دیابت همیشه ناشی از نوروپاتی یا اختلال در گردش خون نیست. در بسیاری از موارد، خارش پیامد مستقیم برخی مشکلات پوستی شایع در دیابت است که به دلیل تغییرات عروقی ایجاد میشوند:
عفونتهای باکتریایی:
ترکها، تاولها یا زخمهای سطحی در پوست پا، راه ورود باکتریها به بدن را باز میکنند. ضعف سیستم ایمنی در اثر افزایش مزمن قند خون، زمینه را برای بروز عفونت هایی همچون ایمپتیگو یا فولیکولیت فراهم میکند که هر دو میتوانند با خارش همراه باشند. درمان این عفونتها معمولاً با آنتیبیوتیکهای موضعی یا خوراکی انجام میشود.
عفونت قارچی (پای ورزشکاران):
رطوبت مداوم میان انگشتان پا، همراه با کاهش ایمنی، محیطی مناسب برای رشد قارچهای مخمری ایجاد میکند. استفاده از کرمهای ضدقارچ موضعی و خشک نگه داشتن فواصل بین انگشتان پا، راهکار اصلی درمان و پیشگیری از عود این وضعیت به شمار می آید.
تاولهای دیابتی:
در افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی، تاولهایی بدون درد یا گاهی خارشدار ممکن است در انگشتان و کف پا ایجاد شوند. این تاولها اغلب بهصورت خود به خود بهبود مییابند، اما پایش روزانه و مراقبت دقیق از پوست برای جلوگیری از بروز عفونت ثانویه ضروری است.
گرانولوم آنولار منتشر:
ضایعات حلقوی یا قوسیشکلی که معمولاً خارشدارند و روی پا، دست یا مچ ظاهر میشوند. این ضایعات اغلب در طی چند ماه بهصورت خود به خود برطرف میشوند، اما در صورت تداوم، استفاده از پماد های کورتیکو استروئید موضعی میتواند روند بهبودی را تسریع کند.
نقش قند خون بالا از علت تا پیامد
افزایش سطح قند خون و مشاهده مستمر علائم قند خون بالا میتواند پیامد عواملی همچون فراموشی مصرف دارو یا انسولین، مصرف زیاد کربوهیدرات، استرس مزمن، کمتحرکی یا ابتلا به عفونتها باشد. تداوم این وضعیت، که از آن با عنوان هیپرگلیسمی پایدار یاد میشود، چرخهای از التهاب، آسیب عصبی و خشکی پوست را فعال میکند که خارش پا را تشدید و مزمن میسازد. شکستن این چرخه تنها زمانی ممکن است که پایش مداوم و دقیق قند خون به صورت روزانه انجام گیرد.
درمانهای خانگی ایمن برای تسکین خارش
نخستین و مهمترین گام در مدیریت خارش در افراد مبتلا به دیابت، کنترل سطح قند خون در محدودهی هدف است. هنگامی که قند خون پایدار بماند، اعصاب و پوست فرصت ترمیم و بازسازی عملکرد طبیعی خود را پیدا میکنند. به موازات این اصل بنیادین، رعایت مجموعهای از اقدامات خانگی میتواند به تسکین خارش و حفظ سلامت پوست کمک کند.
استفادهی منظم از مرطوبکنندههای فاقد عطر و مواد تحریککننده در چند نوبت از روز، بهویژه پس از حمام ضروری است. در عین حال، باید از آغشته کردن لوسیون بین انگشتان پا خودداری کرد، زیرا رطوبت باقی مانده در این نواحی، محیطی مناسب برای رشد قارچ فراهم میکند.
حمامهای کوتاه با آب ولرم بهجای آب داغ توصیه میشوند؛ زیرا آب داغ با از بین بردن چربیهای طبیعی پوست، سد محافظ پوستی را تضعیف کرده و خشکی و خارش را تشدید میکند. استفاده از صابونها و شویندههای ملایم و هایپو آلرژنیک به جای محصولات معطر یا قوی، به کاهش تحریک پوستی کمک میکند.
پس از شستوشو، خشککردن کامل پا، بهویژه فواصل بین انگشتان ضروری است؛ زیرا رطوبت باقیمانده در این نواحی عامل اصلی عفونتهای قارچی است.
با پوشیدن لباسها و جورابهایی از جنس الیاف طبیعی که جریان هوا از آنها عبور میکند و پرهیز از استفاده از الیاف مصنوعی یا شویندههای معطر، از تحریک پوستی جلوگیری میشود. در فصول خشک یا سرد، استفاده از دستگاه رطوبتساز خانگی به حفظ تعادل رطوبتی پوست کمک میکند. در صورتی که پوست دچار ترک یا خشکی شدید باشد، استفاده از پمادهای پوشاننده در شب میتواند با کاهش تبخیر آب و حفظ رطوبت، فرآیند ترمیم پوست را تسهیل کند.
در نظر داشته باشید از خاراندن پوست به طور جدی میبایست اجتناب شود، زیرا پوست افراد مبتلا به دیابت بهدلیل کاهش توان ترمیم، مستعد زخم و عفونت است. کوتاه نگهداشتن ناخنها و استفاده از کمپرس خنک کوتاهمدت برای کاهش خارش توصیه میشود.
چکلیست مراقبت روزانه از پا
پایش و مراقبت روزانه از پاها بخش جداییناپذیر پیشگیری از بروز اختلالات پوستی در افراد مبتلا به دیابت است. هر شب، کف و روی پا، پاشنه و لابهلای انگشتان باید در نور کافی بررسی شود؛ استفاده از آینه برای دیدن نواحی خارج از دید توصیه میشود.
پاها باید روزانه شسته و بهطور کامل خشک شوند، بهویژه بین انگشتان. پس از خشککردن، میتوان مرطوبکننده را فقط روی پوست خشک پا استفاده کرد تا از تجمع رطوبت بین انگشتان جلوگیری شود.
پوشیدن کفشهای مناسب و جورابهای بدون درز و فشار ضروری است. کفشهای تنگ یا دارای دوخت داخلی باعث اصطکاک و آسیب پوستی میشوند. جورابهای نخی یا پشمیِ جاذب رطوبت گزینهی بهتری هستند.
در افراد با مشکلات بینایی یا حساسیت بالا در پا، کوتاهکردن ناخن باید بهصورت ایمن انجام شود. راهرفتن با پای برهنه حتی در خانه باید پرهیز شود تا از بریدگی و تاول جلوگیری گردد. در صورت تعریق زیاد، پودرهای جاذب رطوبت مناسب پوست حساس میتواند مفید باشد.
اصلاح سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی از ارکان کنترل خارش در دیابت است. تغذیهی متعادل با شاخص گلیسمی پایین شامل سبزیجات غیرنشاستهای، پروتئین کافی و چربیهای مفید، ضمن تثبیت سطح قند خون، بهطور غیرمستقیم از بروز خارش ناشی از هیپرگلیسمی جلوگیری میکند. در این میان، کاهش مصرف قندها و کربوهیدراتهای تصفیهشده نیز ضروری بنظر میرسد.
فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی ۱۵ تا ۳۰ دقیقهای پس از وعدههای غذایی، حساسیت به انسولین را افزایش داده و قند خون را در محدودهی هدف نگه میدارد. خواب کافی و مدیریت استرس نیز در کنترل قند و کاهش شدت خارش مؤثر است، زیرا کمخوابی و اضطراب میتواند موجب افزایش قند خون و کاهش آستانهی تحمل خارش شود. نوشیدن آب کافی در طول روز نیز به حفظ رطوبت و انعطافپذیری پوست کمک میکند.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت تداوم خارش بیش از دو تا سه هفته یا تشدید تدریجی آن، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین، بروز علائم نوروپاتی محیطی (بیحسی، سوزنسوزن شدن یا درد سوزشی) یا نشانههای اختلال گردش خون محیطی (سردی پا، درد هنگام راه رفتن که با استراحت تسکین مییابد، یا زخمهای دیرترمیم) نیازمند ارزیابی تخصصی هستند.
علاوه بر این، مشاهدهی علائم عفونت پوستی از قبیل گرمی، ترشح، درد موضعی، بوی غیرطبیعی یا تب، و همچنین وجود زخم، تاول یا پینهای که طی چند روز بهبود نمییابد، نشانههای هشداردهنده محسوب میشوند. اگر با وجود تنظیم رژیم دارویی و غذایی، نوسانهای شدید قند خون همراه با علائم قند بالا یا پایین ادامه دارد، ارزیابی مجدد شیوه مدیریت دیابت الزامی است.
پزشک بر اساس تشخیص بالینی ممکن است آنتیبیوتیک موضعی یا خوراکی، داروهای ضدقارچ، کورتون موضعی، یا تنظیم مجدد داروهای دیابت و یا دوز انسولین را تجویز کند. در شرایطی مانند پدیدهی طلوع صبحگاهی یا افت قند شبانه، مرور دادههای سنسور قند خون سی جی ام (CGM) یا گلوکومترهای رایج و اصلاح دوز انسولین شبانه اهمیت دارد.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
خارش پا در دیابت نشانهای سطحی نیست، بلکه هشداری از سوی بدن دربارهی آسیب عصبی، خشکی پوست یا اختلال گردش خون است. پاسخ مؤثر به این علامت در گرو کنترل دقیق قند خون، مراقبت روزانه از پوست، پیشگیری از عفونت و انتخاب کفش و جوراب مناسب است. فناوریهای نوین مانند سی جی ام قند خون و پایش مستمر گزارشات آن از طریق تلفن همراه فرآیند تصمیمگیری و مدیریت روزانه را آسانتر کردهاند. افزون بر آن، استفاده از پوششهای مرتبط با بیمه سنسور قند خون میتواند شرایطی را فراهم کند تا افراد مبتلا به دیابت بتوانند با تکیه بر شرایط خرید متنوع و تسهیلات بیمه سنسور دیابت را تهیه کرده و از مزایای آن بهرهمند گردند. جهت اطلاع از مزایا و ویژگیهای سی جی ام سنسور قند یا اطلاع از شرایط بیمه سنسور قند خون و مدارک لازم برای بیمه سنسور میتوانید به صفحات مرتبط با این دو موضوع در سایت فریرطب مراجعه کرده یا با مشاورین ما تماس بگیرید.
