احتمالاً شما هم شنیده اید که افراد مبتلا به دیابت “عصبی” یا “کم طاقت “هستند. این مورد یک باور عمومی رایج است که اغلب بدون هیچ پشتوانه علمی تکرار می شود. در جامعه، ممکن است شاهد واکنش های شدید یا غیر منتظره ای از سوی یک فرد مبتلا به دیابت باشیم و سریعاً آن را به بیماری او نسبت دهیم. اما آیا واقعاً دیابت، چه از نوع دیابت نوع یک و چه دیابت نوع دو، باعث می شود که فرد از نظر شخصیتی عصبی تر از یک فرد عادی بنظر برسد؟
پاسخ علمی به این سوال، پیچیده تر از یک بله یا خیر ساده است. در واقع، این عصبانیت یک ویژگی شخصیتی ذاتی نیست؛ بلکه اغلب یک واکنش زیستی یا روانی به چالش های روزمره و تغییرات شیمیایی بدن است. هدف این مقاله بررسی دقیق و علمی ارتباط بین دیابت و نوسانات خلقی است تا به ریشه یابی این تصور بپردازیم و راهکارهای عملی برای مدیریت دیابت وبهبود خلق و خو ارائه دهیم. درک این ارتباط برای افراد مبتلا به دیابت و خانواده هایشان برای ارتقای کیفیت زندگی بسیار حیاتی است.
با خواندن این مقاله میتوان پی برد چرا افراد مبتلا به دیابت گاهی اوقات تحریک پذیر به نظر می رسند و چگونه می توان آن را به طور مؤثر مدیریت کرد.
چرا از دیدگاه عمومی جامعه، افراد دیابتی عصبی تر از سایر افراد به نظر میرسند؟
تصور عمومی مبنی بر عصبی تر بودن افراد مبتلا به دیابت نسبت به بقیه افراد جامعه، ریشه در تجربیات عینی و عوامل متعددی دارد:
نوسانات قند خون (عامل اصلی):
مهم ترین عامل، تأثیر سریع نوسان قند خون بر مغز و سیستم عصبی است. وقتی قند خون به شدت بالا یا پایین می رود، مغز به درستی کار نمی کند و این اختلال سریعاً به صورت تغییرات رفتاری میتواند بروز کند. متأسفانه، اطرافیان این تغییرات خلقی ناگهانی را به عنوان یک ویژگی شخصیتی فرد مبتلا به دیابت تعبیر می کنند، نه یک علامت کوتاه مدت.
2- فشار مدیریت روزانه دیابت
مدیریت دیابت یک شغل تمام وقت است. این وظیفه دائمی، از برنامه ریزی دقیق وعده های غذایی تا تزریق انسولین یا مصرف دارو، تست کردن مرتب قند خون و محاسبه دوزها، یک فشار روانی و فیزیکی بزرگ بر دوش افراد مبتلا به دیابت می گذارد که به آن “استرس دیابت” گفته می شود. این خستگی ذهنی و جسمی مزمن می تواند آستانه تحمل فرد را پایین آورده و او را تحریک پذیر کند.
3- درک ناقص اجتماعی
جامعه عموماً درکی از چالش های پنهان دیابت نوع یک و دیابت نوع دو ندارد. وقتی فردی به دلیل نوسانات شدید قند دچار گیجی یا پرخاشگری می شود، اطرافیان به جای کمک، او را قضاوت می کنند.
4- اختلال خواب
قند خون بالا یا پایین میتواند خواب شبانه را مختل کند. کمبود خواب یک عامل قوی برای بد خلقی و عصبانیت در هر فردی است.
5- فشار اجتماعی و قضاوت ها
احساس مورد قضاوت قرار گرفتن توسط خانواده یا جامعه به دلیل انتخاب غذایی یا عدم کنترل قند، باعث ایجاد خشم و انزوا خواهد شد.
دیابت و خلق و خو از دیدگاه علمی
از لحاظ علم پزشکی و روانشناسی، ارتباط قوی و متقابل بین دیابت و سیستم عصبی و در نهایت خلق و خو وجود دارد. استرس و اضطراب ناشی از دیابت، نه تنها بر رفتار تأثیر می گذارند، بلکه می توانند کنترل قند را نیز دشوارتر کنند.
1- تأثیر نوسان قند بر اعصاب و خلق و خو
نوسان قند خون مهم ترین عامل زیستی در ایجاد عصبانیت در فرد مبتلا به دیابت است:
هیپوگلیسمی (افت قند خون): زمانیکه قند خون به عنوان تنها منبع انرژی سلولهای مغز، به سرعت افت می کند، بدن در پاسخ به آن هورمون های استرس(آدرنالین و کورتیزول) ترشح می کند . این ترشح ناگهانی هورمونی، مستقیماً علائمی شبیه به حالت جنگ و گریز ایجاد می کند که شامل عصبانیت، اضطراب، لرزش و گیجی است. در واقع، فرد مبتلا به دیابت در این حالت عصبی نیست، بلکه علائم یک حالت اورژانسی بیوشیمیایی را تجربه می کند.
هایپرگلیسمی (افزایش قند خون): قند خون بالا باعث می شود فرد احساس خستگی، مریضی، بی حالی و عدم تمرکز کند. این احساسات ناخوشایند جسمی، به مرور منجر به کج خلقی و تحریک پذیری فرد مبتلا به دیابت می شوند.
۲- خستگی و اضطراب ناشی از دیابت و تاثیر آن بر خلق و خو
افسردگی و اضطراب: احتمال ابتلا به افسردگی و اختلالات اضطرابی در افراد مبتلا به دیابت بیشتر از جمعیت عادی است. افسردگی اغلب با افزایش تحریک پذیری و خشم همراه میشود.
خستگی ذهنی: مفهوم” فرسودگی دیابتی” که ناشی از مدیریت تمام وقت دیابت است، به طور مستقیم با افزایش ناامیدی، خشم و گاهی امتناع از مدیریت دیابت در ارتباط است.
دیابت و استرس می توانند رابطه ای دوطرفه داشته باشند: استرس مزمن می تواند با افزایش ترشح هورمون ها، مستقیماً باعث افزایش قند خون شود و متعاقباً مشکلات خلقی را تشدید کند.
چگونه می توان عصبانیت یا تحریک پذیری در دیابت را کنترل کرد؟
خبر خوب این است که از طریق رویکردهای درمانی چند جانبه، می توان تأثیر دیابت و نوسانات خلقی را به حداقل رساند و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
1- کنترل قند خون (کلید اصلی):
بهترین راه برای کاهش تحریک پذیری در دیابت، حفظ قند در محدوده هدف است. برنامه ریزی دقیق وعده های غذایی و پایش منظم قند خون با استفاده از سنسورهای پایش مداوم قند (CGM) به کاهش نوسان قند کمک می کند و پیش از رسیدن به مرحله نوسانات خلقی به دلیل نوسانات قند خون، از آن جلوگیری می کند.
2- مدیریت استرس و اضطراب
ذهن آگاهی: تمرینهای تنفس عمیق و مدیتیشن به کاهش هورمون های استرس کمک کرده و تأثیر دیابت و استرس بر بدن را خنثی کند.
اولویت بندی: تمرین برای پذیرش این حقیقت که مدیریت دیابت باید اولویت اول باشد، بدون اینکه احساس گناه یا شکست بدهد.
3- نقش سبک زندگی سالم
خواب کافی: اطمینان خواب با کیفیت طی شب ضروری است. خواب کافی به تنظیم هورمون ها و بهبود خلق و خو در دیابت کمک می کند.
فعالیت بدنی منظم: ورزش تعدیل کننده طبیعی خلق و خو است که به طور مستقیم استرس را کاهش داده و به کنترل قند کمک می کند.
4- حمایت و درمان تخصصی
حمایت خانواده: خانواده ها باید یاد بگیرند که تغییرات ناگهانی خلق و خوی یک فرد مبتلا به دیابت ممکن است ناشی از افت قند باشد و نه یک رفتار عمدی. آگاهی و حمایت عاطفی، بار روانی این وضعیت را به شدت کاهش می دهد.
مراجعه به روانشناس: برای مدیریت دیابت و اضطراب مزمن و افسردگی یا فرسودگی شغلی، مراجعه به روانشناسی که در حوزه بیماری های مزمن تخصص دارد، می تواند بسیار مؤثر باشد.
باورهای غلط درباره دیابت و تغییرات خلق و خو
برای رفع سوء برداشت های رایج در جامعه، لازم است تأکید کنیم که:
عصبانیت یک “ویژگی شخصیتی” در افراد مبتلا به دیابت نیست.
هیچگونه شواهدی وجود ندارد که نشان دهد ژن های مرتبط با دیابت نوع یک یا دیابت نوع دو، مستقیماً فرد را به لحاظ شخصیتی عصبی و تند خو میکنند. تحریک پذیری مشاهده شده، در اغلب موارد، یک علامت رفتاری کوتاه مدت است، نه یک ویژگی شخصیتی ثابت.
تغییرات خلق و خو برای اطرافیان افراد مبتلابه دیابت میتواند نشانه باشد یا قند خون از محدوده امن خارج شده، یا بار روانی مدیریت دیابت بر فرد فشار آورده است. درک این تمایز به افراد مبتلا به دیابت کمک می کند تا کمتر احساس گناه کنند و به اطرافیان کمک می کند تا قضاوت کمتری داشته و حمایت بیشتری ارائه دهند.
افراد مبتلا به دیابت لزوماً عصبی تر از دیگران نیستند؛ آنها فقط با چالش های زیستی و روانی خاصی دست و پنجه نرم می کنند که مستقیماً بر خلق و خو در دیابت تأثیر می گذارد. بهترین راه برای مقابله با تغییرات خلق و خو در دیابت، بهبود کنترل قند، مدیریت استرس و درخواست کمک تخصصیاز مشاوران است.
با آموزش صحیح و حمایت محیطی، افراد مبتلا به دیابت می توانند زندگی آرام و باکیفیتی داشته باشند.
سؤالات کليدی درباره ارتباط دیابت بر خلق و خوی افراد
آیا افراد مبتلا به دیابت بیشتر از افراد عادی عصبی میشوند؟
پاسخ اولیه به این سوال منفی است. افراد مبتلا به دیابت به دلیل نوسات شدید قند خون و فشار روانی مدیریت دیابت، بیشتر مستعد تحریک پذیری و نوسانات خلقی هستند. این تحریک پذیری معمولاً ناشی از عوامل بیوشیمیایی یا روانی است و یک ویژگی شخصیتی دائمی محسوب نمیشود.
چطور نوسان قند خون باعث بروز عصبانیت می شود؟
وقتی قند خون پایین می آید، بدن برای نجات مغز، هورمون های استرس مانند آدرنالین را ترشح می کند. این هورمون ها همانند یک زنگ خطر، باعث بروز واکنش های ستیزه جویانه، اضطراب و عصبانیت می شوند.
آیا کنترل قند می تواند خلق و خو را بهتر کند؟
بله، حفظ قند در محدوده هدف و مورد انتظار، با کاهش نوسانات قند خون و استرس مزمن، به طور چشمگیری خلق و خو درفرد مبتلا به دیابت را بهبود بخشیده و میزان تحریک پذیری را کاهش می دهد.
