دیابت چیست؟
دیابت نوع ۲ ناشی از مقاومت به انسولین است که حساسیت سلول‌ها به انسولین را کاهش می‌دهد و باعث جذب کمتر قند توسط سلول‌ها می‌شود. در چنین حالتی سطح قند خون به طور مزمن افزایش می‌یابد. هنگامی که سطح قند خون به دلیل مصرف غذا افزایش می‌یابد، پانکراس یک فرد سالم هورمون انسولین تولید می‌کند که انتقال گلوکز به سلول‌ها را تحریک می‌کند. حدود ۹۰٪ از افراد مبتلا به دیابت، به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند.
در مقابل، دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن قادر به تولید انسولین مصرفی خود نیست، زیرا سیستم ایمنی به صورت اشتباهی سلول‌های بتا که در پانکراس قرار دارند و وظیفه تولید انسولین بر عهده آنهاست را به‌عنوان یک عامل مهاجم شناسایی می‌کند. به همین دلیل، سیستم ایمنی به این سلول‌ها حمله کرده و آنها را از بین می‌برد.
در نتیجه انسولینی در بدن تولید نخواهد شد و نیاز مصرفی بدن از طریق تزریق انسولین تأمین می‌شود.
علل دیابت
ابتلا به دیابت نوع ۲ به یکسری عوامل ژنتیکی و متابولیکی بستگی دارد. چاقی، رژیم غذایی ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی و مصرف دخانیات می‌توانند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند. بیش از ۸۰٪ از افرادی که دچار چاقی می‌شوند، به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. به دلیل مقاومت به انسولین در افراد دیابتی، بدن آن ها به انسولین پاسخ نمی‌دهد. این مسأله موجب می‌شود تا سطح قند خون افزایش یابد.
پانکراس برای مقابله با این وضعیت انسولین بیشتری تولید می‌کند که می‌تواند منجر به خستگی سلول‌های بتا شود که در این حالت سلوا های بتا دیگر نمی‌توانند انسولین کافی را برای انتقال گلوکز از جریان خون به سلول ها تولید کنند. هم چنین افزایش سن نیز یک عامل خطر کلیدی برای ابتلا به دیابت نوع ۲ محسوب می‌شود. از همین جهت انجام یکسری اقدامات در راستای مدیریت صحیح سطح قند ضروری خواهد بود.
اندازه‌گیری روزانه و منظم سطح قند با استفاده از سنسور تست قند خون (CGM) یا دستگاه تست قند خون رایج که از طریق خونگیری از انگشت عدد قند را به فرد نمایش می‌دهد از مهم‌ترین مواردی است که افراد مبتلا به دیابت می‌بایست به آن پایبند بمانند. این اقدام در کنار سبک زندگی سالم و مصرف داروهای تجویز شده از جانب پزشک می‌تواند روند درمان را بهبود ببخشد و فرد مبتلا به دیابت را در مسیر مدیریت صحیح این بیماری همراهی نماید.
علائم معمول دیابت
دیابت اغلب به تدریج پیشرفت می‌کند و علائم هشداردهنده آن همیشه واضح نیستند. یک علامت معمول دیابت تشنگی زیاد است که به دلیل وجود گلوکز اضافی در جریان خون رخ می‌دهد. علامت دیگر پر ادراری است. همچنین افراد مبتلا به دیابت اغلب خسته هستند زیرا قند به سلول‌های ماهیچه‌ای و ارگان‌های آن ها وارد نشده است و همین مسأله باعث کمبود انرژی در آنها می‌شود و دائماً گرسنه‌اند. کاهش وزن یکی دیگر از علائم دیابت است. از آنجا که افراد مبتلا به دیابت نمی‌توانند از قند به عنوان منبع انرژی استفاده کنند، بدن ذخایر موجود در چربی و توده های عضلانی را مصرف می‌کند. تاری دید، کند شدن روند بهبود زخم‌ها یا عفونت‌های مکرر نیز می‌توانند نشان‌دهنده دیابت باشند.
خطرات و آسیب‌های بلندمدت ناشی از دیابت
ابتلا به دیابت خطر بیماری‌های قلبی-عروقی مانند حملات قلبی یا سکته‌ها را ۲ تا ۳برابر افزایش می‌دهد. به دلیل کاهش جریان خون، آسیب عصبی ممکن است رخ دهد که معمولاً از دست‌ها و پاها شروع می‌شود. این آسیب می‌تواند به صورت بی‌حسی، درد، یا احساس سوزش بروز کند. قند خون کنترل‌نشده ممکن است به از دست دادن حس در اندام‌ها منجر شود. گردش خون ضعیف باعث می‌شود که حتی زخم‌های جزئی نیز به سختی بهبود یابند و عفونت‌های جدی را باعث شود که ممکن است در نهایت به قطع عضو ختم شود. مشکلات گوارشی و آسیب کلیوی، همراه با مشکلات شنوایی و پوستی، از اثرات طولانی مدت دیابت درمان‌نشده و یا با درمان ناکافی هستند.
این در حالی است که مدیریت صحیح دیابت می‌تواند از این عوارض جلوگیری کرده و این خطرات را به میزان قابل توجهی کاهش بدهد. اقدامات مورد نیاز در فرآیند مدیریت قند شامل اندازه‌گیری مکرر و منظم سطح قند با سنسور هوشمند قند خون (CGM) یا دستگاه قند خون فریسنس خواهد بود.
همچنین انجام کلیه توصیه‌های پزشک، رعایت رژیم غذایی اصولی و متناسب با وضعیت دیابت، ورزش و فعالیت بدنی و همچنین مصرف داروهای تجویز شده ضروری و حائز اهمیت هستند.
رژیم غذایی مناسب برای دیابت
برای کاهش خطر دیابت، باید رژیمی انتخاب کرد که حاوی چربی‌های اشباع و قند کم و فیبر غذایی بالا باشد. با افزایش مصرف فیبر غذایی، کربوهیدرات‌ها به آرامی وارد خون می‌شوند و اجازه می‌دهند سطح قند خون به‌آرامی افزایش یابد. بنابراین، میوه‌ها و سبزیجات با فیبر بالا باید روزانه مصرف شوند. علاوه بر این، مواد غذایی حاوی آرد کامل نسبت به محصولات حاوی آرد سفید ارجحیت دارند. چندین مطالعه نشان داده‌اند که مصرف بالای محصولات دارای آرد کامل می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش دهد و باعث کند شدن روند افزایش قند خون شود. داشتن وزن نرمال و ورزش کافی نیز می‌تواند از این بیماری متابولیک پیشگیری کرده و هم‌زمان سطح قند خون را کاهش دهد.
مطالعات نشان می‌دهند که پیروی از یک رژیم غذایی وگان (گیاه‌خواری) کم‌چرب، بدون محدودیت در مصرف کالری یا کربوهیدرات، می‌تواند نیاز به انسولین را کاهش داده، حساسیت بدن به انسولین را افزایش دهد و کنترل قند خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع یک بهبود بخشد. این تحقیقات با مطالعات انجام شده در مورد دیابت نوع 2 نیز هم‌خوانی دارد که اثرات مثبت رژیم‌های گیاه محور را در افزایش حساسیت به انسولین، کاهش نیاز به داروهای دیابت و بهبود کنترل قند خون نشان داده‌اند. علاوه بر این، بهبودهای قابل توجهی در میزان چربی‌های پلاسما و شاخص‌های عملکرد کلیه نیز مشاهده شده است.
دیابت نوع 1 عمدتاً به دلیل عدم تولید انسولین در پانکراس ایجاد می‌شود. با این وجود، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است مشابه افراد مبتلا به دیابت نوع 2 یا حتی افراد سالم، مقاومت به انسولین قابل توجهی داشته باشند. مقاومت به انسولین تا حد زیادی تحت تأثیر رژیم غذایی، به ویژه چربی موجود در رژیم، قرار دارد.
مصرف چربی در رژیم غذایی منجر به افزایش چربی‌های داخل کبدی و عضلانی می‌شود که این امر مقاومت به انسولین را تشدید کرده و کنترل قند خون را به صورت حاد و مزمن مختل می‌کند. این مکانیسم در دیابت نوع 2 اهمیت بالایی دارد و در دیابت نوع 1 نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
رژیم وگان کم‌چرب به کاهش وزن بدن و تجمع چربی در کبد و عضلات در افراد دارای اضافه‌وزن کمک می‌کند. چربی کم این نوع رژیم احتمالاً در بهبود حساسیت به انسولین و کاهش نیاز به انسولین نقش دارد. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 در معرض خطر بالای بیماری‌های مزمن کلیوی و عوارض قلبی-عروقی هستند و چاقی عامل مهمی در این زمینه محسوب می‌شود. رژیم وگان علاوه بر اینکه به بهبود وضعیت قلبی-عروقی کمک می‌کند با کاهش سطح نیتروژن اوره خون (BUN) و نسبت BUN به کراتینین در بهبود عملکرد کلیه نیز نقش دارد.
پیشگیری از دیابت با رژیم غذایی گیاه‌خواری
مزایای رژیم غذایی کامل گیاه‌خواری در پیشگیری از دیابت نوع 2 اکنون به خوبی اثبات شده است. مطالعات نشان دادند که بروز دیابت نوع 2 به طور تدریجی با مصرف محصولات حیوانی افزایش می‌یابد و وگان‌ها کمتر به دیابت مبتلا می‌شوند.
مواد غذایی مرد مصرف وگان‌ها
وگان‌ها منحصراً غذای گیاهی می‌خورند. به عبارت دیگر، آنها از محصولات حیوانی مصرف نمی‌کنند. سبک زندگی وگان علاوه بر حفظ سلامتی، در حفاظت از محیط زیست و حیوانات می باشد و بسیار فراتر از یک رژیم غذایی است.
کاهش HbA1c با رژیم گیاه‌خواری یا وگان
مطالعات نشان دادند که دیابتی‌ها می‌توانند با رژیم گیاه‌خواری یا وگان سطح HbA1c خود را کاهش دهند. HbA1c یک شاخص آزمایشگاهی است که برای تعیین وضعیت قند خون در ۸-۱۲ هفته گذشته استفاده می‌شود. این شاخص بویژه برای دیابتی‌ها مهم است زیرا امکان نتیجه‌گیری درباره چگونگی مدیریت دیابت آنها را فراهم می‌کند.
سایر مزایای رژیم گیاه‌محور در پیشگیری و درمان دیابت
یک رژیم گیاه محور که عمدتاً از سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، غلات کامل و همچنین آجیل و دانه‌ها تشکیل شده باشد، برای پیشگیری و درمان دیابت نوع ۲ مفید است. این رژیم شامل مقادیر بسیار کمی از اسیدهای چرب اشباع و غنی از اسیدهای چرب غیراشباع است که به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند.
علاوه بر روغن زیتون و کلزا، منابع بسیار خوب اسیدهای چرب امگا-۳، شامل گردو، دانه‌های شاهدانه و دانه‌های کتان و همچنین روغن‌های استخراج‌شده از آن ها است. علاوه بر این، مصرف فیبر در یک رژیم کاملاً گیاهی بیشتر از سایر رژیم‌ها است و با سطح قند خون پایین‌تر و بهبود حساسیت به انسولین مرتبط است. فیبر همچنین باعث ایجاد احساس سیری طولانی‌مدت می‌شود و به مدیریت وزن کمک می‌کند.
نکات کلیدی رژیم گیاه‌خواری برای پیشگیری و درمان دیابت
چندین استراتژی غذایی وجود دارد که می‌تواند برای پیشگیری یا کاهش قند خون بالا استفاده شود. رژیم وگان(گیاه‌خواری) برای هر دو مورد مزایای سلامتی فراوانی دارد:
- وزن سالم و ورزش کافی خطر ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد و همچنین به تنظیم قند خون در مواردی که بیماری از قبل وجود دارد کمک می‌کند.
- رژیم غذایی کامل و گیاه‌محور برای دیابتی‌ها بسیار مناسب است زیرا حاوی مقادیر کمی از اسیدهای چرب اشباع می باشد و دارای فیبر غذایی بالایی است.
- اسیدهای چرب غیراشباع و غیراشباع چندگانه که در گردو، دانه‌های شاهدانه، دانه‌های کتان و همچنین روغن‌های استخراج‌شده از آنها یافت می‌شوند، سطح قند خون را کاهش می‌دهند.
- محصولات غلات کامل و حبوبات احساس سیری طولانی‌مدت ایجاد می‌کنند و باعث افزایش آهسته‌تر قند خون می‌شوند، بنابراین سطح قند خون به طور کلی ثابت باقی می‌ماند.
عملکرد رژیم وگان در دیابت
رژیم وگان کاملاً عاری از گوشت، لبنیات و محصولات حیوانی است و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد تا اطمینان حاصل شود که تمام نیازهای تغذیه‌ای فرد برآورده می‌شود. برای افراد مبتلا به دیابت، پیروی از رژیم وگان نیاز به توجه کافی و برنامه‌ریزی تخصصی دارد. به‌طور کلی، افراد مبتلا به دیابت باید مصرف کربوهیدرات خود را در طول روز به‌صورت یکنواخت حفظ کنند، زیرا کربوهیدرات‌ها بیشتر از پروتئین و چربی بر سطح قند خون تأثیر می‌گذارند.
وعده‌ها و میان‌وعده‌ها باید از لحاظ محتوای کربوهیدرات، پروتئین، و چربی سالم متعادل باشند، زیرا گنجاندن غذاهای غیرکربوهیدراتی در وعده غذایی می‌تواند اثرات کربوهیدرات‌ها بر قند خون را کاهش دهد.
شما می‌توانید تأثیر مواد غذایی وگان بر روی سطح قند خود را با استفاده از سنسور CGM نیز مورد ارزیابی قرار بدهید. سیستم پایش 24 ساعته قند خون سطح قند قبل و بعد از غذای شما را به صورت خودکار اندازه‌گیری می‌کند. با بررسی این اعداد می‌توانید اثر مواد غذایی مصرف شده بر روی سطح قندتان را مشاهده کنید و در مورد مصرف مواد غذایی موردنظر تصمیم‌گیری بهتری داشته باشید.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها در رژیم وگان برای دیابت
- کربوهیدرات‌ها: غلات حاوی آرد کامل(نان، پاستا)، برنج، سیب‌زمینی، جو دوسر، کینوا، میوه‌ها (تازه، منجمد، یا کنسروشده بدون شکر)، ذرت
- پروتئین‌ها: سویا و محصولات سویا (توفو)، لوبیا، عدس، نخود، دانه ها و جایگزین‌های گیاهی گوشت
- چربی‌ها: روغن زیتون، روغن آووکادو، آووکادو، آجیل و دانه‌ها
خوشبختانه بسیاری از غذاهای گیاهی مانند لوبیا و غلات، دارای ترکیبی از کربوهیدرات، پروتئین و چربی هستند، بنابراین می‌توانند نیاز های غذایی مختلف فرد را برآورده کنند.
فیبر و تأثیر آن بر دیابت
فیبر نوعی کربوهیدرات غیرقابل‌هضم است که بیشتر در غذاهای گیاهی یافت می‌شود. فیبر موجود در غذاها آن ها را سیرکننده تر می‌کند و همچنین ممکن است باعث کاهش تأثیر غذاها بر قند خون شود.
پزشک بر اساس نوع دیابت، سطح فعالیت فیزیکی، سن و جنسیت می‌تواند به شما کمک کند تا میزان بهینه کربوهیدرات مورد نیاز در هر وعده غذایی را تعیین کنید و برنامه تغذیه اصولی منطبق با شرایط دیابت و نیازهای خود را تنظیم نمائید.
مدیریت وزن
رژیم وگان می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مفید باشد زیرا به مدیریت وزن کمک می‌کند.کاهش وزن به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند و رژیم‌های وگان معمولاً چربی و کالری کمتری نسبت به رژیم‌های همه‌چیزخواری دارند که این امر ممکن است روند کاهش وزن را تسریع کند.
کمبودهای تغذیه‌ای
افرادی که رژیم وگان دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر کمبود برخی مواد مغذی هستند، به‌ویژه کمبودهای ویتامینB12، ویتامین B6، نیاسین، آهن، کلسیم، اسیدهای چرب امگا-۳، ید و روی که بیشتر در غذاهای حیوانی یافت می‌شوند. با این وجود، شما می‌توانید همه این مواد مغذی را از طریق مکمل‌های غذایی یا گنجاندن غذاهای گیاهی که منابع خوبی از این مواد هستند، در رژیم خود تأمین کنید.
منابع وگان این مواد مغذی
ویتامین‌ها و مواد معدنی:
- ویتامینB12 : مخمرهای مغذی غنی‌شده، غلات غنی‌شده، تمپه
- ویتامینB6 : نخود، سیب‌زمینی، موز، غلات غنی‌شده
- آهن: غلات غنی‌شده، لوبیا سفید، شکلات تلخ، عدس، اسفناج، توفو
- کلسیم: آب‌پرتقال غنی‌شده، توفو، غلات غنی‌شده، برگ شلغم، کلم‌برگ
- اسیدهای چرب امگا۳: دانه‌های چیا، دانه‌های کتان، روغن کلزا، روغن سویا
- ید: جلبک دریایی، نمک یددار، شیر سویا، شیر بادام
- روی: غلات غنی‌شده، تخم کدو، بادام‌هندی، نخود، بادام، لوبیا قرمز
پروتئین‌ها:
- سویا: توفو، تمپه، آجیل سویا، سویا سیاه، شیر سویا
- حبوبات: نخود، لوبیا سیاه، لوبیا قرمز، بادام‌زمینی، کره بادام‌زمینی، عدس، نخودفرنگی
- آجیل‌ها: بادام، فندق، کره آجیل، شیر آجیل
- دانه‌ها: دانه‌های چیا، کتان، آفتابگردان، کدو، کره آفتابگردان
- غلات: کینوا، جو دوسر
- پودرهای پروتئین: پروتئین نخود، پروتئین سویا
معایب رژیم وگان
اکثر منابع پروتئینی وگان ناقص هستند. به این معنا که برخلاف منابع پروتئین حیوانی، همه اسیدهای آمینه ضروری را در مقادیر مناسب ندارند. برای اطمینان از دریافت تمام اسید آمینه های مورد نیاز، منابع پروتئین خود را ترکیب کنید و هر روز از منابع متنوع پروتئین گیاهی استفاده کنید.
یکی دیگر از مشکلات رژیم وگان که می‌تواند برای افراد بویژه افراد مبتلا به دیابت تأثیرگذار باشد، مصرف بیش‌ازحد کربوهیدرات‌ها است که می‌تواند بر سطح قند خون فرد تأثیر بگذارد.
غذاهای گیاهی معمولاً کربوهیدرات بیشتری نسبت به غذاهای حیوانی دارند، بنابراین رژیم وگان به‌طور طبیعی کربوهیدرات بیشتری نسبت به رژیم همه‌چیزخواری دارد. اگر بسیاری از غذاهای وگان فرآوری‌شده مصرف کنید، ممکن است کربوهیدرات‌هایی بیشتر از مقدار توصیه‌شده توسط تیم مراقبت بهداشتی خود مصرف کنید.
کربوهیدرات‌ها به‌طور کلی ناسالم نیستند و می‌توانند بخشی از یک رژیم سالم برای افراد دیابتی باشند، اما مهم است که در مصرف آن ها تعادل برقرار شود تا سطح قند خون در محدوده‌ی طبیعی قرار گیرد
نکات مهم در رژیم وگان برای افراد مبتلا به دیابت
- برنامه‌ریزی کنید: برنامه‌ریزی مصرف وعده‌های غذایی و داشتن میان وعده‌های سالم در دسترس می‌تواند به موفقیت شما کمک کند. در مواقعی که بیرون غذا می‌خورید، منو را از قبل بررسی کنید.
- سبزیجات غیرنشاسته‌ای مصرف کنید: سبزیجات، دارای‌کربوهیدرات کم و سرشار از فیبر و مواد مغذی هستند و تأثیر کمی بر قند خون دارند و باعث ایجاد احساس سیری می‌شود.
- در مصرف وعده‌ها و میان‌وعده‌ها تعادل را برقرارکنید: در وعده های غذایی و میان‌وعده های خود تعادل مناسبی از کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین قرار داده و در صورت امکان سبزیجات غیرنشاسته‌ای را اضافه کنید.
- مکمل‌های غذایی مصرف کنید: رژیم وگان می‌تواند از نظر برخی مواد مغذی کمبود داشته باشد، بنابراین معمولاً مصرف مکمل ضروری است.
- از پروتئین‌های متنوع استفاده کنید: از منابع متنوع پروتئین گیاهی استفاده کنید تا مطمئن شوید اسیدهای آمینه ضروری را در مقادیر مناسب دریافت می‌کنید.
- سطح قند خون خود را به‌طور منظم بررسی کنید: برای افراد مبتلا به دیابت ضروری است تا سطح قند خون خود را به‌طور منظم بررسی کنند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر نگران‌کننده، به پزشک مراجعه نمایند. شما می‌توانید برای بررسی سطح قند خود در طول شبانه روز از سیستم اندازه‌گیری قند بدون خونگیری استفاده کنید، این دستگاه که به دستگاه مانیتورینگ قند خون یا سنسور دیابت معروف است، سطح قند شما را به صورت بیست و چهار ساعته در طول شبانه روز اندازه‌گیری کرده و مدیریت قند را برایتان ساده می‌کند. از جهت دیگر استفاده از دستگاه قند خون رایج مانند دستگاه فریسنس نیز می‌تواند به بهترین شکل کارآمد و اثرگذار باشد و شما را از عدد قندتان آگاه کند.
مواردی که باید از انجام آن ها اجتناب شود
- مصرف بیش‌ازحد غذاهای فرآوری‌شده: غذاهای بسیار فرآوری‌شده وگان معمولاً سرشار از شکر و افزودنی‌ها هستند و فیبر و پروتئین کمی دارند. این امر شامل نوشیدنی‌هایی مانند نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها نیز می‌شود.
- مصرف وعده‌های غذایی کم‌چربی و کم‌پروتئین: از وعده‌ها یا میان‌وعده‌هایی که عمدتاً از کربوهیدرات تشکیل شده و پروتئین یا چربی کمی دارند اجتناب کنید.
- مصرف چربی‌های مضر: منابع چربی مفید مانند روغن زیتون می‌توانند نقش موثری در بهبود سلامت قلب و جذب بهتر برخی مواد مغذی داشته باشند.
