دیابت زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون، که منبع اصلی انرژی بدن است، از حد طبیعی فراتر رود. این حالت به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
دیابت نوع ۱: در این نوع دیابت انسولین کافی در بدن تولید نمی‌شود. این نوع دیابت معمولاً در کودکان و بزرگسالان جوان رخ می‌دهد، اما امکان ابتلا در هر سنی وجود دارد. علائم در دیابت نوع یک معمولاً به سرعت و در عرض چند روز تا چند هفته ظاهر میشود. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ نیازمند تزریق روزانه انسولین هستند.
دیابت نوع ۲: شایع‌ترین نوع دیابت است و به معنای عدم توانایی بدن در استفاده از انسولین می‌باشد. عواملی مانند اضافه وزن، چاقی یا سابقه خانوادگی دیابت، ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. این نوع دیابت اغلب با علائم خفیف شروع میشود و ممکن است به آرامی طی سال‌ها پیشرفت کند. به همین دلیل افراد ممکن است مدت طولانی بدون تشخیص بیماری زندگی کنند.
علائم اولیه هشداردهنده دیابت
هر دو نوع دیابت دارای علائم هشداردهنده مشابه هستند، اما شدت و سرعت بروز آن‌ها متفاوت است:
- افزایش گرسنگی: غذاهایی که مصرف می‌کنید به گلوکز تبدیل می‌شوند و سلول‌ها از آن برای تولید انرژی استفاده می‌کنند. انسولین برای ورود گلوکز به سلول‌ها ضروری است. در صورتی که بدن انسولین کافی تولید نکند و یا سلول‌ها در برابر انسولین مقاوم باشند، گلوکز وارد سلول‌ها نمی‌شود و انرژی مورد نیاز تامین نمی‌گردد. نتیجه این وضعیت، افزایش حس گرسنگی بیش از حد معمول است.
- خستگی و کسالت: کمبود انسولین و عدم انتقال گلوکز به سلول‌ها میتواند باعث احساس خستگی مفرط و کاهش انرژی شود.
- تکرر ادرار: در دیابت، باتوجه به افزایش سطح گلوکز خون، کلیه‌ها نمیتوانند همه گلوکز را باز جذب کنند. این وضعیت باعث افزایش حجم و دفعات ادرار میشود و بدن آب بیشتری از دست می‌دهد.
- تشنگی مکرر: با توجه به افزایش تعداد دفعات دفع ادرار، بدن آب بیشتری از دست داده و در نتیجه نیاز به مصرف مایعات نیز بیشتر میشود. در چنین شرایطی فرد احساس تشنگی شدیدی پیدا میکند.
- خشکی دهان: با از دست رفتن مایعات بدنبال تکرر ادرار و ایجاد شرایط کم آبی در بدن، دهان خشک می شود .
- پوست خشک و بروز خارش در آن: کمبود مایعات در بدن میتواند باعث خشکی پوست و بروز خارش شود.
- تاری دید: تغییرات در غلظت مایعات بدن میتواند منجر به تورم عدسی‌های چشم گردد که باعث کاهش قدرت تمرکز و دید میشود.
- کاهش وزن ناخواسته: زمانی که بدن نتواند از غذای مصرفی انرژی کافی دریافت کند، برای تامین انرژی مورد نیاز خود شروع به سوختن چربی و ماهیچه‌ها میکند. در این شرایط کاهش وزن حتی بدون تغییر رژیم غذایی رخ می‌دهد.
- سردرد: سردرد ممکن است ناشی از هیپوگلیسمی یا افت قند خون باشد و زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون بسیار پایین بیاید.
علائم اولیه دیابت در زنان و مردان
تفاوت عمده‌ای در علائم دیابت بین زنان و مردان مشاهده نمی‌شود، اما برخی تفاوت‌های جزئی میتواند وجود داشته باشد:
- زنان ممکن است بیشتر دچار عفونت‌های قارچی واژن یا عفونت‌های مجاری ادراری شوند.
- مردان مبتلا به دیابت کنترل نشده، ممکن است تمایل به کاهش توده عضلانی داشته باشند.
علائم اولیه دیابت نوع ۱ در کودکان و نوجوانان
دیابت نوع ۱ میتواند در هر سنی رخ دهد، اما اغلب در کودکان و نوجوانان تشخیص داده میشود. محققان این پدیده را ناشی از تغییرات هورمونی در این سنین می‌دانند. علائم شایع دیابت نوع ۱ در کودکان و نوجوانان شامل موارد زیر است:
- گرسنگی یا تشنگی شدید
- تکرر ادرار، شامل شب ادراری
- خستگی مفرط
- تاری دید
- تغییرات رفتاری یا کج خلقی
- عفونت‌های قارچی واژن در دختران حتی قبل از بلوغ
- بثورات پوشک در نوزادان
تشخیص به موقع این علائم و مراجعه به پزشک میتواند از بروز مشکلات جدی مانند کتو اسیدوز دیابتی جلوگیری کند.
علائم اولیه دیابت نوع ۲ در کودکان و نوجوانان
هرچند دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان دیده میشود، شیوع آن در کودکان به دلیل افزایش نرخ چاقی در سنین پایین رو به رشد است. برخی کودکان و نوجوانان ممکن است علائم واضحی نداشته باشند، اما والدین باید به علائم زیر توجه کنند:
- گرسنگی یا تشنگی شدید
- تکرر ادرار
- خستگی مفرط
- تاری دید
- تغییر رنگ پوست، به‌ویژه در نواحی گردن، کشاله ران و زیر بغل
- کاهش وزن ناخواسته (اغلب در دیابت نوع ۱ بیشتر دیده میشود)
- عفونت‌های مکرر
شناخت این علائم به والدین کمک میکند تا به موقع برای بررسی وضعیت کودک به پزشک مراجعه کنند.
علائم اولیه دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولاً در مراحل اولیه علامت مشخصی ندارد. برخی زنان باردار ممکن است افزایش تشنگی، تکرر ادرار، خشکی دهان یا خستگی را تجربه کنند.
غربالگری دیابت بارداری معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ انجام میشود، اما در برخی زنان با ریسک بالاتر، آزمایش‌ها در اولین ویزیت قبل از زایمان انجام می‌گردد. شرایطی که نیاز به آزمایش زودهنگام دارند شامل:
- داشتن اضافه وزن
- سابقه دیابت بارداری در خانواده
- ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی
فرایند غربالگری شامل نوشیدن یک محلول قندی و اندازه‌گیری قند خون در بازه های یک ساعته بمدت سه ساعت است.
علائم هشداردهنده عوارض دیابت
در دیابت نوع ۲، علائم عوارض طولانی‌مدت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- زخم‌ها یا بریدگی‌هایی که دیر التیام می‌یابند
- خارش پوست، به‌ویژه در اطراف ناحیه واژن یا کشاله ران
- عفونت‌های قارچی مکرر
- افزایش وزن اخیر
- تغییرات پوستی تیره و مخملی در گردن، زیر بغل و کشاله ران
- بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها
- کاهش بینایی
- اختلالات جنسی مانند ناتوانی یا اختلال نعوظ
آگاهی از این علائم به والدین و افراد مبتلا به دیابت کمک میکند تا اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسب را به موقع انجام دهند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
تشخیص زودهنگام دیابت میتواند از آسیب‌های عصبی، مشکلات قلبی و سایر عوارض جلوگیری کند. در صورت مشاهده هر یک از شرایط زیر، مراجعه فوری به پزشک توصیه میشود:
- احساس ناراحتی معده، ضعف و تشنگی شدید
- تکرر ادرار غیرطبیعی
- درد شدید شکم
- تنفس سریع و عمیق‌تر از حد معمول
- بوی میوه در تنفس که شبیه بوی لاک پاک‌کن است (نشانه‌ی افزایش سطح کتون‌ها)
دیابت اغلب با علائم خفیف مانند افزایش گرسنگی، خستگی شدید، تکرر ادرار، تشنگی فراوان، خشکی دهان، خارش پوست و تاری دید آغاز میشود. علائم دیابت نوع ۱ به سرعت و شدیدتر بروز می‌کنند، در حالی که علائم نوع ۲ به آرامی توسعه می‌یابند. والدین و افراد دارای ریسک بالای ابتلا به دیابت باید با مشاهده هر یک از این علائم، برای ارزیابی و تشخیص به موقع به پزشک مراجعه کنند.
