اغلب افراد مبتلا به دیابت که از انسولین برای مدیریت سطح قند خون خود استفاده می‌کنند، پس از شروع تزریق انسولین، متوجه افزایش وزن تدریجی خود می‌شوند. این موضوع یکی از نگرانی‌های رایج افراد مبتلا به دیابت است، زیرا اضافه‌وزن می‌تواند کنترل قند خون را دشوارتر کرده، برخی علائم دیابت را افزایش داده و نیاز به دوزهای بالاتر انسولین را در پی داشته باشد. با این حال، باید توجه داشت که افزایش وزن در زمان استفاده از انسولین، یک پیامد اجتناب‌ناپذیر یا غیرقابل کنترل نیست. درک درست از مکانیسم‌های بیولوژیکی انسولین، اصلاح عادات غذایی و حفظ تعادل میان دریافت و مصرف انرژی، می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از این مشکل داشته باشد.
انسولین، هورمونی حیاتی است که با تسهیل ورود گلوکز به سلول‌ها، به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. اما همین فرآیند در صورت دریافت کالری بیش از حد نیاز بدن می‌تواند موجب ذخیره‌سازی بیشتر گلوکز به شکل چربی در بدن شود. علاوه بر این، پس از شروع مدیریت دیابت با انسولین، بدن از وضعیت تجزیه چربی و عضله برای تولید انرژی (که در دوران قند خون بالا رخ داده) خارج شده و در نتیجه، وزن از دست‌رفته پیش از تزریق انسولین ممکن است بازگردد که این بازگشت وزن اغلب به‌صورت افزایش توده چربی اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر، در برخی موارد، افراد مبتلا به دیابت برای جلوگیری از افت قند خون (هیپوگلایسمی) به مصرف میان وعده‌های پرکالری روی می‌آورند، که اگر بدون برنامه‌ریزی انجام شود، روند افزایش وزن را تشدید خواهد کرد.
با این وجود، می‌توان با راهکارهای علمی و عملی، این مسئله را تحت کنترل درآورد. برنامه‌ریزی دقیق غذایی با کمک متخصص تغذیه، مصرف متعادل کربوهیدرات‌ها و چربی‌های سالم، افزایش مصرف فیبر و انجام فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، شنا یا تمرینات مقاومتی، از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از افزایش وزن هستند. همچنین، آگاهی از زمان و میزان تزریق انسولین، تنظیم وعده‌های غذایی بر اساس سطح قند خون، و انتخاب میان وعده‌های مناسب در مواقع افت قند خون، نقش مهمی در کنترل وزن دارد.
چرا انسولین ممکن است باعث افزایش وزن شود؟
انسولین هورمونی است که روند وارد شدن گلوکز (قند خون) را به سلول‌های بدن تسهیل می‌کند. این پروسه در سلول‌های بدن منجر به تولید انرژی می‌شود که توان کافی بدن ما برای فعالیت‌های مختلف را تامین می‌نماید. وقتی انسولین تزریق می‌کنید، سطح گلوکز خون کاهش می‌یابد. این یکی از اهداف تزریق انسولین است.
اما اگر میزان کالری دریافتی شما بیشتر از آن چیزی باشد که برای عملکرد روزانه و سوخت و ساز استفاده می‌کنید، گلوکز بیشتر از حد نیاز به عنوان چربی در بدن ذخیره خواهد شد. به عبارتی، انسولینی که موجب ورود گلوکز به سلول‌ها می‌شود، این فرصت را می‌دهد که انرژی اضافه ذخیره شود.
علاوه بر این، بعضی افراد ممکن است در پاسخ به تزریق انسولین احساس گرسنگی بیشتری کنند و برای پیشگیری از افت گلوکز (هایپوگلیسمی) و تجربه علائم قند خون پایین، در طی روز مجبور شوند میان‌وعده بیشتری مصرف کنند. خود این مسئله هم ممکن است منجر به مصرف غذای بیشتر و در پی آن دریافت کالری بیش از حد نیاز بشود.
در موارد دیگر، نوع انسولین، دوز مصرفی، زمان تزریق و ترکیب آن با وعده‌های غذایی و فعالیت بدنی، همگی میتوانند بر میزان افزایش وزن بدن اثرگذار باشند.
چگونه می‌توان از افزایش وزن هنگام استفاده از انسولین جلوگیری کرد؟
در ادامه، راهکارهایی کامل و عملی برای حفظ وزن در هنگام استفاده از انسولین اشاره شده است:
1. توجه به میزان کالری دریافتی
- یکی از اصول اساسی کنترل وزن، تعادل انرژی است: یعنی میزان انرژی (کالری) دریافتی باید به اندازه ی میزان نیاز بدن باشد نه بیشتر از آن. شمردن کالری یا استفاده از نرم‌افزارهای ردیابی غذایی به شما کمک می‌کند مطمئن شوید که از مقدار دریافتی مناسب تجاوز نمی‌کنید. در نظر داشته باشید اولویت با غذاهای کم‌کالری اما سیرکننده مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل است.
2. برنامه‌ریزی وعده‌ها به شکل متعادل
- هر وعده غذایی باید شامل ترکیبی از سبزیجات غیرنشاسته‌ای، پروتئین کم‌چرب و کربوهیدرات پیچیده باشد. توصیه عمومی این است که نصف بشقاب به سبزیجات غیرنشاسته‌ای، یک چهارم به منابع پروتئینی و یک چهارم به منابع کربوهیدرات اختصاص یابد.
- به جای حذف وعده‌های اصلی، بهتر است وعده‌ها کوچک‌تر و متعادل باشند تا از گرسنگی شدید و پرخوری بعدی جلوگیری شود. نوشیدن آب به جای نوشیدنی‌های پرکالری نیز کمک می‌کند دریافت ناخواسته کالری کاهش یابد.
3. فعالیت بدنی منظم و متنوع
- تحرک، نه تنها باعث سوزاندن کالری می‌شود، بلکه توانایی بدن را در استفاده مؤثرتر از انسولین را افزایش می‌دهد و کمک می‌کند علائم قند خون بالا را کمتر تجربه کنیم و سطح قند خود را در محدوده هدف حفظ نمائیم. توصیه می‌شود در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط همراه با دو جلسه تمرین مقاومتی انجام دهید. فعالیت‌هایی چون پیاده‌روی، دوچرخه سواری، رقص یا شنا میتوانند مناسب باشند.
- اگر قصد دارید ورزش کنید، ممکن است لازم باشد دوز انسولین خود را با مشورت پزشک یا تیم درمانی تنظیم نمایید، زیرا فعالیت بدنی بسته به شدت آن می‌تواند باعث کاهش قند خون شود، حتی چندین ساعت پس از انجام ورزش.
- ۱۰تا ۱۵ دقیقه پیاده‌روی بعد از وعده غذایی ممکن است به کاهش پیک قند خون پس از غذا کمک کند.
4. انتخاب داروهای مکمل و بررسی گزینه‌های دارویی
در بعضی موارد، پزشک ممکن است داروهای خوراکی دیابت در کنار انسولین تجویز کند که کمک می‌کنند دوز انسولین کاهش یابد یا اثرات مثبت بر کنترل وزن داشته باشند. مشورت با پزشک درباره امکان استفاده از این داروها می‌تواند بخشی از استراتژی کنترل وزن باشد.
5. پیروی دقیق از دوز و برنامه تجویزی انسولین
- حذف یا کاهش خودسرانه دوز انسولین، اگرچه ممکن است با کاهش وزن همراه شود، اما خطرات جدی و تهدید کننده‌ای برای سلامت فرد به همراه دارد؛ قند خون بالا و عوارض ناشی از آن چه برای افراد مبتلا به دیابت نوع یک و چه برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو خطرناک است.
- بهترین راهکار برای حفظ و ثبات وزن، هماهنگی با تیم درمانی برای تنظیم دقیق دوز داروهای مصرفی است؛ به ویژه زمانی که تغییری در فعالیت یا رژیم غذایی ایجاد می‌کنید.
6. نظارت منظم بر قند خون و وزن
- بررسی مداوم قند خون و ثبت آن به شما کمک می‌کند تاثیر مصرف غذا، فعالیت و انسولین بر قند خون را بهتر درک کنید؛ همچنین وزن خود را به صورت هفتگی یا منظم بررسی کنید تا در صورت افزایش ناگهانی بتوانید اقدام کنید. برای پایش منظم سطح قند می‌توانید از سنسور پایش مداوم قند استفاده کنید.
- بهره‌مند از دستگاه تست قند خون (گلوکومتر) هم از راهکارهای مفیدی است که عدد دقیق قند را به شما نشان خواهد داد، هنگام خریداری دقت کنید که بهترین دستگاه تست قند خون را با مشاوره پزشک و تیم درمانی خود خریداری کنید و از نوار تست قند خون و سوزن لنست مناسب بهره‌مند شوید.
7. صبر، ثبات و تنظیم تدریجی
- نباید انتظار داشته باشید که بلافاصله پس از ایجاد تغییرات، وزن کم کنید. کنترل وزن سالم در طول زمان صورت می‌گیرد.
- درباره هر تغییر در دوز انسولین یا سبک زندگی، ابتدا با پزشک یا تیم دیابت مشورت کرده و تغییرات را تدریجی و ایمن اعمال کنید.
مدیریت وزن و نقش آن در پیشگیری از دیابت نوع ۲
چرا اهمیت دارد که وزن را کنترل کنیم؟
نگه داشتن وزن مناسب در هنگام استفاده از انسولین، مزایای متعددی دارد:
- بهبود کنترل قند خون: وزن اضافی، مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد و ممکن است نیاز به دوز بالاتر انسولین را پیش آورد.
- کاهش خطر عوارض جانبی: افزایش وزن با خطر بالاتر بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیگر مشکلات همراه است.
- افزایش کارایی در مدیریت دیابت: با کاهش وزن، به دوز کمتری از انسولین نیاز پیدا می‌کنید و در مدیریت دیابت موفق‌تر عمل کنید.
- افزایش حس سلامتی و کیفیت زندگی: انرژی بیشتر، احساس بهتر جسمی و روحی و توانایی حرکت آسان‌تر جزو نتایج کنترل وزن‌اند.
مطالعات نشان می‌دهند وقتی افراد مبتلا به دیابت، اضافه وزن خود را کاهش دهند، کنترل قندشان بهبود می‌یابد، نیاز به انسولین کمتر می‌شود و خطر عوارض دیابت کاهش می یابد.
در نهایت، استفاده از انسولین اگرچه برای کنترل قند خون ضروری است، اما با انتخاب‌های درست می‌تواند بدون افزایش وزن ادامه یابد. کلید موفقیت، آگاهی، نظم و همکاری با تیم درمانی است. اگر تغذیه متعادل، تحرک کافی و پایش مداوم قند خون با دستگاه‌هایی نظیر سنسور دیابت یا دستگاه قند خون بدون سوزن را در کنار مدیریت دقیق دوز انسولین رعایت کنید، نه‌تنها وزن خود را حفظ خواهید کرد، بلکه کنترل علائم دیابت نیز آسان‌تر و مؤثرتر خواهد بود. به خاطر داشته باشید که هدف نهایی، زندگی سالم‌تر و پایدارتر با دیابت است، نه صرفاً پایین آوردن قند خون.
در این میان برای آگاهی از مزایای متعدد سنسور قند خون سی جی ام و اطلاع از جزئیات کارایی این دستگاه می‌توانید به سایت فریرطب مراجعه کنید. اطلاعات کاملی در ارتباط با قیمت سنسور قند خون، بیمه سنسور قند خون و شرایط بیمه سنسور قند خون در اختیار شما قرار گرفته است تا بتوانید از طریق بیمه CGM یا شرایط خرید متنوع فریرطب از این فناوری روز دنیا در حوزه مدیریت صحیح دیابت بهره‌مند شوید و سطح قند خود را به صورت مستمر پایش کرده و در محدوده هدف حفظ نمائید.
