دیابت بارداری (GDM) به شرایطی گفته می شود که فرد در حین بارداری به دیابت مبتلا شود. دیابت بارداری از اختلالاتی است که می‌تواند خطر عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت را برای زنان باردار افزایش دهد. این عوارض شامل مشکلات مرتبط با زایمان، تولد نوزادان بزرگ‌تر از سن بارداری (LGA)و همچنین افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در مادر و فرزند است.
تغییر سبک زندگی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مدیریت دیابت بارداری به شمار می‌رود و در کنار مدیریت صحیح سطح قند می‌تواند سلامت مادر و جنین را تضمین کند. حفظ قند خون در محدوده هدف (طبیعی) به مادر کمک خواهد کرد تا از عواقب و عوارض دیابت در دوران بارداری پیشگیری کرده و در سلامت کامل این دوره را بگذراند.
استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند سنسور تست قند خون CGM یکی از کارآمدترین راهکارها برای پایش قند در این دوره حساس است. سنسور CGM با اتصال بر روی پوست بدن مادر، سطح قند مایع میان بافتی او را به صورت مداوم و بیست و چهار ساعته اندازه‌گیری می‌کند. این دستگاه مانیتورینگ قند خون پیشرفته به سیستم هشدار مجهز است و در صورت نوسان شدید قند، مادر و مراقبان او را مطلع خواهد کرد تا اقدامات لازم را در جهت بازگرداندن قند به محدوده طبیعی انجام دهند.
از دیگر راهکارهایی که برای پایش عدد قند در طول روز به مادران دیابتی باردار توصیه می‌شود بهره‌مندی از دستگاه قند خون خانگی است که از طریق خونگیری از انگشت سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کند. دستگاه قند خون دیجیتال مانند دستگاه فری سنس علاوه بر دقت بالا قابل دسترس نیز هست و هزینه استفاده از آن به مراتب پائین‌تر از سیستم پایش مداوم قند CGM می باشد.
تأثیر رژیم غذایی بر مدیریت دیابت بارداری
رژیم غذایی که برای زنان مبتلا به دیابت بارداری توصیه می‌شود، باید به گونه‌ای طراحی گردد که علاوه بر تأمین تمام درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌های ضروری برای رشد و سلامت جنین، بتواند نوسانات قند خون پس از مصرف غذا را کنترل کرده و افزایش وزن مناسب مادر را در طول دوران بارداری تسهیل نماید. از آنجا که نوسانات قند خون و افزایش آن پس از غذا به صورت مستقیم با نوع و مقدار کربوهیدرات مصرفی ارتباط دارند، برنامه تغذیه‌ای باید بر تنظیم دقیق نوع، مقدار و توزیع کربوهیدرات در رژیم غذایی متمرکز باشد.
اهمیت فعالیت بدنی
فعالیت بدنی منظم می‌تواند تأثیرات مثبتی بر کنترل سطح قند خون و انسولین داشته باشد و از این طریق به بهبود وضعیت قند کمک کند. این عامل یکی از اصول پایه در مدیریت دیابت بارداری محسوب می‌شود و می‌تواند خطرات مرتبط با عوارض این بیماری را کاهش دهد.
مقاومت به انسولین و اثرات آن
در دوران بارداری، زنان به‌طور طبیعی با افزایش مقاومت به انسولین مواجه می‌شوند. این تغییر فیزیولوژیک برای تأمین مواد مغذی موردنیاز جنین ضروری است. اما در زنان مبتلا به دیابت بارداری، این مقاومت به انسولین بیش از حد معمول بوده و منجر به افزایش غیرطبیعی سطح قند خون می‌شود. این وضعیت موجب انتقال قند خون بالا از طریق جفت به جنین می‌گردد و تولید انسولین در جنین را تحریک می‌کند. این پدیده نه‌تنها رشد جنین را تسریع می‌کند بلکه باعث ماکروزومی (جنین بزرگ‌تر از حد طبیعی) و تولد نوزادان بزرگ‌تر از سن بارداری (LGA) خواهد شد.
پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت دیابت بارداری
دیابت بارداری در صورت عدم مدیریت صحیح قند خون با پیامدهای ناگواری در کوتاه‌مدت و بلندمدت همراه است. در کوتاه‌مدت، این بیماری خطر عوارض بارداری را افزایش می‌دهد، در حالی که در بلندمدت می‌تواند احتمال چاقی کودکان و ابتلای مادر و فرزند به دیابت نوع ۲ را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. از آنجا که شیوع این بیماری بیش از گذشته در حال افزایش است، نیاز به درمان و مدیریت مؤثر آن به‌طور فزاینده‌ای احساس می‌شود.
اهمیت مدیریت وزن و افزایش وزن مناسب در دوران بارداری
مدیریت وزن یکی از عوامل کلیدی در کنترل دیابت بارداری است. افزایش وزن در دوران بارداری باید به گونه‌ای باشد که در کنار رشد و تکامل جنین، از محدوده‌های توصیه‌شده فراتر نرود. این محدوده‌ها بر اساس شاخص توده بدنی (BMI) قبل از بارداری و بر اساس نظر پزشک و متخصص تغذیه تعیین می‌شوند.
مدیریت افزایش وزن بیش از حد
در زنانی که مبتلا به دیابت بارداری هستند و دچار افزایش وزن بیش از حد شده‌اند، تثبیت وزن یکی از اهداف اصلی محسوب می‌شود. در این شرایط، محدودیت کالری ممکن است ضروری باشد. پژوهش‌های گذشته‌نگر حاکی از آن است که زنانی که به رژیم غذایی کم‌کالری پایبند بوده و افزایش وزن کمتری داشته‌اند، نوزادانی با وزن تولد مناسب‌تر و HbA1c پایین‌تری نسبت به زنانی که کنترل کمتری بر رژیم غذایی خود داشتند، به دنیا آورده اند.
نیازهای انرژی در زنان مبتلا به دیابت بارداری
شواهد نشان می‌دهد که نیازهای انرژی زنان مبتلا به دیابت بارداری تفاوت چندانی با دیگر زنان باردار ندارد. با این حال، محاسبه دقیق انرژی موردنیاز می‌تواند به مدیریت بهتر وزن کمک کند. لازم به ذکر است توصیه‌های مربوط به تغذیه در دوران بارداری به طور معمول بر اساس سه‌ماهه‌های بارداری تنظیم می‌شوند.
خلاصه‌ای از نیازهای انرژی
کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌ها مهم‌ترین درشت‌مغذی برای زنان مبتلا به دیابت بارداری به شمار می‌روند. هضم و جذب کربوهیدرات‌ها به طور مستقیم موجب افزایش قند خون می‌شود و افزایش قند پس از غذا اغلب به مصرف کربوهیدرات بستگی دارد. نوع و مقدار کربوهیدرات مصرفی هر دو بر سطح قند خون تأثیر می‌گذارند. مصرف زیاد کربوهیدرات در یک وعده غذایی می‌تواند منجر به افزایش قند خون شود. با این حال، قند منبع اصلی انرژی برای جفت و جنین است و برای رشد طبیعی جنین و عملکرد متابولیک ضروری است.
توصیه‌های مصرف کربوهیدرات‌ها
بر اساس توصیه ها حدود 50 درصد از انرژی دریافتی باید از کربوهیدرات‌ها تأمین شود تا رشد جنین و تکامل عملکرد مغزی تضمین شود.
منابع مناسب کربوهیدرات ها
توصیه می‌شود کربوهیدرات‌ها از منابع نشاسته‌ای با شاخص گلیسمی پایین و محتوای فیبر بالا تأمین شوند. این منابع شامل سبزیجات، حبوبات، میوه‌ها و غلات کامل هستند. مصرف قندهای افزوده نیز باید به حداقل مقدار کاهش یابد.
رژیم‌های کم‌کربوهیدرات
در حال حاضر توافق کلی در مورد میزان مصرف روزانه کربوهیدرات برای زنان مبتلا به دیابت بارداری وجود ندارد. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که رژیم‌های کم‌کربوهیدرات (۴۰٪ انرژی) می‌توانند سطح قند خون پس از غذا و میانگین قند خون روزانه را کاهش دهند. اما چنین رژیم‌هایی ممکن است منجر به افزایش مصرف چربی شوند که می‌تواند اثرات منفی بر سلامت مادر و جنین داشته باشد.
فیبرهای غذایی
کربوهیدرات‌های ساده به صورت طبیعی افزایش سریع‌تر و بیشتر قند خون پس از غذا را نسبت به کربوهیدرات‌های پیچیده در پی دارند. بر اساس استاندارد، مصرف روزانه حداقل ۲۵ گرم فیبر پیشنهاد شده است. انجمن دیابت آمریکا برای زنان مبتلا به دیابت بارداری مصرف حداقل ۲۸ گرم فیبر را توصیه کرده است. این مقدار فیبر را می‌توان با مصرف روزانه ۶۰۰ گرم میوه و سبزیجات، شامل حداقل ۳۰۰ گرم سبزیجات با فیبر بالا، و همچنین انتخاب نان سبوس دار، پاستا و برنج سبوس‌دار تأمین کرد.
رژیم‌های با شاخص گلیسمی پایین
مواد غذایی حاوی کربوهیدرات بر اساس تأثیرشان بر قند خون، با شاخص گلیسمی (GI) طبقه‌بندی می‌شوند. غذاهایی با GI بالا (بیش از ۷۰) باعث افزایش سریع قند خون می‌شوند، در حالی که غذاهایی با GI پایین (کمتر از ۵۵) تأثیر ملایم‌تری دارند. مطالعات نشان داده‌اند که رژیم غذایی با GI پایین می‌تواند نیاز به انسولین در زنان مبتلا به دیابت بارداری و همچنین قند خون دو ساعت پس از غذا را کاهش دهد.
توزیع کربوهیدرات در وعده‌های غذایی
برای جلوگیری از افزایش قند خون پس از غذا، زنان مبتلا به دیابت بارداری باید روزانه سه وعده اصلی و دو تا سه میان‌وعده مصرف کنند. این استراتژی به جلوگیری از مصرف بیش از حد کربوهیدرات در یک وعده کمک می‌کند.
نیازهای پروتئینی در دوران بارداری
در دوران بارداری، نیاز به پروتئین برای رشد بافت‌های مادری، جنینی و جفت افزایش می‌یابد.
پروتئین‌های گیاهی و حیوانی
پروتئین‌های حیوانی به عنوان پروتئین کامل شناخته می‌شوند زیرا حاوی تمام آمینواسیدهای ضروری برای بدن انسان هستند. پروتئین‌های گیاهی ممکن است فاقد برخی از این آمینواسیدها باشند، اما تنوع منابع گیاهی می‌تواند تمام آمینواسیدهای ضروری را تأمین کند.
وعده‌های پروتئینی قبل از غذا
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف پروتئین قبل از وعده غذایی می‌تواند به کاهش قند خون پس از غذا کمک کند.
افزایش مصرف پروتئین‌های گیاهی، گوشت کم‌چرب، و ماهی، همراه با کاهش مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده می‌تواند در مدیریت دیابت بارداری مؤثر باشد. بهبود حساسیت به انسولین نیز ممکن است به دلیل کاهش مصرف سایر مواد مغذی مرتبط با افزایش خطر دیابت بارداری مانند کربوهیدرات‌ها و چربی اشباع باشد.
مصرف چربی در دوران بارداری
در درمان تغذیه‌ای دیابت بارداری، مصرف چربی مشابه توصیه‌های تغذیه‌ای برای زنان با تحمل طبیعی گلوکز است. به شکل استاندارد توصیه می‌شود که ۲۰–۳۵ درصد از انرژی روزانه از چربی تأمین شود. مصرف زیاد چربی باید محدود گردد، زیرا ممکن است با افزایش چربی نوزادی، التهاب مادری، استرس اکسیداتیو و کاهش جذب گلوکز توسط عضلات مرتبط باشد.
- اسیدهای چرب اشباع
مصرف اسیدهای چرب اشباع و ترانس مانند روغنهای جامد و نیمه جامد و هیدروژنه باید به حداقل ممکن کاهش یابد.
- اسیدهای چرب تک غیراشباع (MUFAs)
اسیدهای چرب تک غیراشباع می‌توانند به بهبود متابولیسم گلوکز و کاهش فشار خون کمک کنند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف رژیم‌های غذایی غنی از MUFA مانند روغن زیتون در مقایسه با رژیم‌های پرکربوهیدرات، اثرات مفیدی بر فشار خون و سایر شاخص‌های سلامتی دارد.
- اسیدهای چرب چند غیراشباع (PUFAs)
PUFAs از جمله اسیدهای چرب امگا 3 و امگا6 برای رشد و تکامل جنین اهمیت زیادی دارند. این اسیدهای چرب اجزای اساسی غشاهای سلولی هستند و در توسعه سیستم‌های عصبی، ایمنی، بینایی و عروقی جنین نقش دارند.
مکمل‌های PUFAs و دیابت بارداری
مطالعات در مورد تأثیر مکمل‌های روغن ماهی که سرشار از PUFA هستند، نتایج متفاوتی نشان داده‌اند. برخی از مطالعات حاکی از آن هستند که این مکمل‌ها می‌توانند به کاهش قند خون ناشتا و بهبود فاکتورهای التهابی کمک کنند، اما شواهد کافی برای توصیه به استفاده روتین از این مکمل‌ها در زنان باردار وجود ندارد.
برای زنان مبتلا به دیابت بارداری، مصرف چربی‌های غیراشباع از منابع سالم مانند ماهی و مغزها توصیه می‌شود.
ویتامین‌ها و مواد معدنی
در دوران بارداری، نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی به دلیل نقش آن‌ها در رشد و توسعه جنین و حفظ سلامت مادر افزایش می‌یابد. با این حال، شواهدی وجود ندارد که نیاز زنان مبتلا به دیابت بارداری به این مواد مغذی با زنان باردار دیگر تفاوتی داشته باشد. در صورتی که رژیم غذایی زنان کافی نباشد، مصرف مکمل‌های مناسب توصیه می‌شود.
ویتامین B9 (فولیک اسید)
اسید فولیک یکی از ویتامین‌های ضروری برای رشد و تکامل جنین است. کمبود این ویتامین در مادر می‌تواند خطر نقص‌های لوله عصبی و تولد نوزاد با وزن کم را افزایش دهد. مصرف مکمل اسید فولیک در دوره پیش از بارداری و سه‌ماهه اول بارداری می‌تواند این خطرات را کاهش دهد و توصیه می شود.
ویتامین D
ویتامین D نقش مهمی در تنظیم سطح کلسیم و فسفر بدن دارد و به حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که این ویتامین ممکن است خطر ابتلا به دیابت و مقاومت به انسولین را کاهش دهد، اما شواهد قطعی در این زمینه وجود ندارد و نیاز به مطالعات بیشتری هست.
کلسیم
کلسیم برای رشد استخوان‌ها و دندان‌های جنین ضروری است. در دوران بارداری، نیاز مادر به کلسیم افزایش می‌یابد. اگر رژیم غذایی نتواند این نیاز را تأمین کند، مصرف مکمل‌های کلسیم توصیه می‌شود.
آهن
کمبود آهن شایع‌ترین کمبود مواد مغذی در دوران بارداری است. نیاز به آهن در این دوران به دلیل رشد جنین و افزایش حجم خون مادر افزایش می‌یابد. کمبود آهن می‌تواند خطر کم‌خونی، زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد را افزایش دهد. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که آهن می‌تواند بر متابولیسم قند نیز تأثیر بگذارد.
پروبیوتیک‌ها
فلور میکروبی روده نقش مهمی در تنظیم متابولیسم گلوکز ایفا می‌کند. تغییرات در محیط میکروبی روده زنان باردار از سه‌ماهه اول تا سوم ممکن است به تغییرات متابولیکی مرتبط با بارداری کمک کند. مطالعات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به دیابت بارداری تغییرات مشخصی در فلور میکروبی روده خود دارند.
برای اطلاعات بیشتر در خصوص راهکار کنترل و مدیریت دیابت با پروبیوتیک‌ها اینجا کلیک کنید…
مشاوره تغذیه‌ای
مشاوره تغذیه‌ای فردی یکی از مؤثرترین ابزارها برای مدیریت دیابت بارداری است. انجمن دیابت آمریکا تأکید دارد که زنان مبتلا به دیابت بارداری باید یک برنامه تغذیه‌ای فردی به عنوان بخشی از درمان تغذیه‌ای پزشکی دریافت کنند. این برنامه باید با همکاری میان زن باردار و یک رژیم‌شناس باتجربه طراحی شود.
ویژگی‌های مشاوره تغذیه‌ای مؤثر
- نظارت مداوم: برنامه تغذیه‌ای باید به‌طور منظم با نظارت بر قند خون، اشتها، دریافت غذایی و الگوهای افزایش وزن تنظیم شود.
- تنظیمات شخصی‌سازی‌شده: برنامه تغذیه‌ای باید ترجیحات غذایی، فعالیت‌های کاری و تفریحی مادر را در نظر بگیرد.
- همراهی با انسولین: در صورت نیاز به درمان با انسولین، یکنواختی مصرف کربوهیدرات در وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌ها اهمیت زیادی دارد.
دیابت بارداری (GDM) یک وضعیت پیچیده است که نیازمند رویکردی جامع برای مدیریت آن می باشد. رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی، مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی، و مشاوره تغذیه‌ای شخصی‌سازی‌شده، اولویت‌های اصلی مدیریت این بیماری را تشکیل می‌دهند. از دیگر مواردی که لازم است در این دوره به دقت مدنظر قرار گیرد، مدیریت صحیح قند خون است.
استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند سیستم پایش مداوم قند خون یا سنسور CGM یا دستگاه سنجش قند خون (دستگاه قند خون فری سنس) می‌توانند به مادر کمک کنند تا همواره در طول روز از عدد قند خود مطلع باشد و وضعیت قند خون خود را با دقت مورد پایش قرار بدهد. با رعایت این اصول و توجه ویژه به نیازهای فردی هر زن باردار، می‌توان خطرات ناشی از دیابت بارداری را برای مادر و جنین به حداقل رساند و بارداری سالم‌تری را تجربه کرد.
سنسور پایش مداوم قند خون CGM
خرید آنلاین سنسور سایبایونیکس - SIBIONICS GS1
