دیابت نوع ۲ یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است که در اثر عادات غذایی ناسالم، کم‌تحرکی و چاقی بروز می‌کند و منجر به مقاومت به انسولین و افزایش سطح قند خون می‌شود. امروزه شیوع دیابت نوع 2 به یک مشکل جهانی تبدیل شده که می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری ها از جمله کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) را افزایش دهد.
کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی است که در اثر تجمع بیش از حد چربی در کبد بروز می‌کند. این بیماری ارتباطی با مصرف الکل ندارد و امروزه تعداد مبتلایان به آن به طور چشمگیری افزایش یافته است.
در این مقاله، به بررسی رابطه میان دیابت نوع 2 و بیماری کبد چرب غیرالکلی و چگونگی مدیریت آن ها می‌پردازیم.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) چیست؟
در این بیماری، بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کبد را چربی در بر می‌گیرد. عادات غذایی غلط، سبک زندگی ناسالم ، عدم تحرک و فعالیت بدنی منظم، عواملی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را تشدید کنند. تجمع چربی در کبد در مراحل اولیه معمولاً بدون علامت است که این مسئله می‌تواند تشخیص و درمان به موقع بیماری را دشوارتر کند و در صورت عدم درمان، فرد با مشکلات جدی‌تری نظیر فیبروز و سیروز کبدی رو به رو شود.
از علائم کبد چرب می‌توان به خستگی شدید و ضعف، درد یا ناراحتی در ناحیه بالای شکم (بیشتر در سمت راست)، کاهش وزن محسوس و ناگهانی، کاهش اشتها، یرقان (زرد شدن پوست و چشم‌ها)، تورم شکم و پاها به دلیل تجمع مایعات و ضعف عضلانی اشاره کرد. تشخیص زودهنگام و تغییر در سبک زندگی، به میزان قابل توجهی می‌تواند از پیشرفت این بیماری جلوگیری کند و خطر آن را کاهش دهد.
برخی علل کبد چرب در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲
- چاقی (بویژه در ناحیه شکم)
- مقاومت به انسولین: زمانی که بدن به انسولین مقاومت پیدا می‌کند، دیگر نمی‌تواند به طور مؤثر از انسولین برای کنترل سطح قند خون استفاده کند. این مسئله منجر به افزایش قند خون شده و به تدریج باعث تجمع چربی در کبد می‌گردد.
- مصرف بیش از حد فروکتوز: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بالای فروکتوز ( قند موجود در نوشیدنی‌های شیرین و میوه و غذاهای فرآوری‌شده) می‌تواند منجر به تجمع چربی در کبد شده و تشدید مقاومت به انسولین را در پی داشته باشد.
- چربی خون بالا: افزایش تری‌گلیسیرید و کلسترول LDL که هر دو با مقاومت به انسولین و دیابت مرتبط هستند، از دیگر عوامل خطر برای NAFLD محسوب می‌شوند.
- فشار خون بالا: افرادی که فشار خون بالایی دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کبد چرب هستند.
تأثیر کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) روی قند خون
کبد نقش کلیدی در تنظیم سطح قند خون ایفا می‌کند. از طرفی بین بیماری کبد چرب و دیابت نوع ۲ ارتباط پیچیده ای نیز وجود دارد و می‌توانند یکدیگر را تشدید کنند، به این صورت که کبد چرب موجب افزایش تولید گلوکز در کبد شده و افزایش سطح قند خون و تشدید مقاومت به انسولین را در پی خواهد داشت. مقاومت به انسولین در دیابت شایع است و می‌تواند منجر به تجمع بیشتر چربی در کبد و در نتیجه بحرانی شدن وضعیت کبد شود. از سوی دیگر، تجمع چربی در کبد می‌تواند کنترل قند خون را در افراد مبتلا به دیابت دشوارتر کند. به همین دلیل است که پزشکان به افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که دارای مشکلات کبدی هستند توصیه می‌کنند تا پایش مداوم قند را به عنوان یک اولویت در نظر بگیرند.
مدیریت همزمان دیابت و کبد چرب
برای مدیریت همزمان بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و دیابت نوع۲، تغییر در رژیم غذایی وسبک زندگی، فعالیت بدنی منظم و استفاده مداوم از دستگاه پایش مداوم قند خون یا دستگاه تست قند خون از اهمیت بالایی برخوردار است.
دستگاه تست قند خون
خرید آنلاین دستگاه تست و اسکن تحلیلی قند خون فریسنس
1. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه
مصرف میوه‌ها و سبزیجات علاوه بر این که برای سلامت عمومی بدن مفید است، در کنترل دیابت و بهبود وضعیت کبد چرب نیز نقش موثری ایفا می‌کند. مصرف به اندازه میوه ها و سبزیجات در کنار سایر مواد مغذی می‌تواند به کنترل وزن کمک کرده و خطر ابتلا به چاقی را که عامل اصلی هر دو بیماری است، کاهش دهد.
فیبر موجود در میوه‌ها و سبزیجات منجر به کند شدن سرعت جذب قند در دستگاه گوارش شده و به کنترل قند خون کمک خواهد کرد. از طرفی در میوه‌ها و سبزیجات آنتی اکسیدان هایی وجود دارند که از سلول‌های بدن در برابر التهاب و آسیب های اکسیداتیو محافظت می‌کنند. این مسئله به‌ویژه برای افراد مبتلا به دیابت و کبد چرب بسیار مهم است.
برای مدیریت بهتر کبد چرب غیر الکلی و دیابت توصیه می‌شود میوه‌هایی با شاخص گلیسمی پایین و کم فروکتوز مانند سیب، پرتقال، گریپ فوروت و سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم بروکلی در برنامه غذایی افراد قرار گیرند. این مواد غذایی باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شوند و به ثبات سطح قند خون کمک می‌کنند.
2. مصرف مواد پروتئینی فاقدچربی
مواد پروتئینی فاقد چربی به عنوان یکی از ارکان اصلی رژیم غذایی سالم، نقش مهمی در کنترل وزن و کنترل قند خون ایفا می‌کنند. این منابع غذایی عبارتند از:
ماهی‌ها: ماهی‌های سالمون و ساردین حاوی اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که به کاهش التهاب و بهبود وضعیت کبد کمک می‌کنند. هم چنین مصرف ماهی به جای گوشت‌های چرب می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش چربی و کالری دریافتی ایفاء کند.
مرغ و بوقلمون بدون پوست: این منابع پروتئینی کم‌چرب انتخاب مناسبی برای کاهش چربی و کنترل وزن محسوب می‌شوند.
حبوبات: موادی مانند لوبیا، نخود و عدس سرشار از فیبر و پروتئین‌های گیاهی هستند. علاوه بر این که به کنترل قند خون کمک می‌کنند، احساس سیری طولانی مدتی را نیز برای شخص به همراه خواهند داشت.
توصیه می‌شود که به جای استفاده از پروتئین‌های پرچرب مانند گوشت‌های فرآوری شده یا چرب، منابع پروتئینی سالم را انتخاب کنید. هم چنین، بهتر است ماهی‌های حاوی امگا-۳ را حداقل دو بار در هفته در رژیم غذایی خود بگنجانید.
3. استفاده از چربی‌های سالم
مصرف چربی‌های سالم به جای چربی‌های اشباع و مضر، نقش مهمی در کاهش التهاب و چربی‌های مضر بدن و بهبود سلامت قلب دارد. مصرف این مواد به ویژه برای بیماران مبتلا به دیابت و NAFLD حائز اهمیت است.
مغزها: بادام، گردو و دانه چیا، حاوی چربی‌های سالم و اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که به کاهش التهاب و بهبود عملکرد کبد کمک می‌کنند.
روغن زیتون: یکی از بهترین منابع چربی‌های غیر اشباع، روغن زیتون است که منجر به کاهش چربی خون و بهبود سلامت عمومی بدن خواهد شد. مصرف منظم روغن زیتون به جای روغن‌های ناسالم مانند روغن‌های هیدروژنه و نیمه جامد می‌تواند به کنترل قند خون و بهبود وضعیت کبد، کمک کند.
آووکادو: چربی‌های سالم موجود در آووکادو به کاهش چربی‌های مضر خون (LDL) و افزایش چربی‌های مفید خون (HDL) کمک می‌کند.
اگرچه چربی‌های سالم برای بدن مفید هستند، اما نباید در مصرف آن ها زیاده‌روی شود. بهتر است این نوع چربی‌ها به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متعادل مصرف شده و از مصرف بیش از حد آن‌ها خودداری شود.
4. کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده و شیرین شده
غذاهای فرآوری‌شده شامل انواع فست‌فودها، نوشیدنی‌های شیرین و شیرینی‌ها، خطر ابتلا به بیماری هایی مانند دیابت و کبد چرب را افزایش می‌دهند. این غذاها سرشار از قندهای افزوده، چربی‌های ناسالم و کالری هستند. فروکتوز موجود در این نوع مواد غذایی با افزایش تجمع چربی در کبد مرتبط است. لذا کاهش مصرف فروکتوز می‌تواند کاهش چربی کبد و بهبود وضعیت کلی بدن را منجر شود. هم چنین این دسته از مواد غذایی دارای شاخص گلیسمی بالایی هستند که باعث افزایش قند خون شده و کنترل آن را برای افراد مبتلا به دیابت دشوار تر می‌کنند. کاهش مصرف این نوع مواد غذایی می‌تواند به تثبیت قند خون و جلوگیری از تشدید دیابت منجر شود.
پیشنهاد می‌شود به جای نوشیدنی‌های شیرین شده، از آب، چای سبز یا دمنوش‌های گیاهی استفاده کنید و مصرف غذاهای تازه و خانگی را به جای غذاهای فرآوری شده، در برنامه غذایی خود بگنجانید.
5. فعالیت بدنی منظم
ورزش یکی از مهم‌ترین عوامل در بهبود حساسیت به انسولین است که باعث افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین شده و در نتیجه بدن بهتر می‌تواند از انسولین برای تنظیم قند خون استفاده کند. این مسئله به‌ویژه برای افراد دیابتی که مقاومت به انسولین دارند حیاتی است. هم چنین فعالیت های بدنی منظم از جمله پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا و … به مدیریت قند خون و کاهش وزن و التهاب بدن کمک می‌کنند و در افراد مبتلا به دیابت و کبد چرب، می‌توانند تأثیرات بسیار مثبتی بر سلامت کبد و بهبود متابولیسم بدن داشته باشند.
توصیه می‌شود برای دستیابی به نتایج بهتر، ترکیبی از تمرینات هوازی و تمرینات مقاومتی مانند وزنه‌برداری یا بدن‌سازی را در برنامه روزانه خود بگنجانید. این تمرینات به تقویت عضلات و افزایش متابولیسم بدن منجر خواهند شد.
