تعریق شبانه، پدیده‌ای بالینی است که تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تغییرات متابولیکی رخ می‌دهد. در افراد دیابتی، این وضعیت، اغلب با نوسانات قند خون مرتبط است. این اختلال بویژه در بیمارانی که انسولین یا داروهای ضد دیابت نظیر سولفونیل اوره مصرف می‌کنند، مشاهده می‌شود. افت شدید قند خون می‌تواند منجر به ترشح بیش از حد آدرنالین گردد که عوارضی از جمله تعریق شبانه را در پی خواهد داشت. با بازگشت سطح قند خون به محدوده هدف (طبیعی)، تعریق متوقف شده و بدن به حالت طبیعی خود باز می‌گردد. علاوه بر این، عوامل غیردیابتی همچون تغییرات هورمونی مانند یائسگی نیز می‌توانند در بروز این اختلال مؤثر باشند.
عوامل مؤثر بر تعریق شبانه
چندین عامل در تشدید تعریق شبانه نقش دارند:
- فعالیت بدنی شدید در ساعات پایانی روز
- استفاده از انواع خاص انسولین که در ساعات شبانه تزریق می‌شوند
- مصرف الکل در ساعات پایانی روز
مدیریت صحیح قند خون، مؤثرترین راهکار برای کنترل تعریق شبانه ناشی از هیپوگلیسمی است. استفاده از سنسور تست قند خون (CGM) که سطح قند را به صورت بیست و چهارساعته در طول شبانه روز اندازه‌گیری می‌کند و یا بهره‌مندی از دستگاه تست قند رایج (دستگاه فریسنس) می‌تواند به حفظ قند در محدوده طبیعی کمک کند. در برخی موارد، تغییر زمان انجام تمرینات ورزشی و یا مصرف یک میان وعده پیش از خواب نیز می‌تواند اثرات قابل‌توجهی در بهبود این وضعیت داشته باشد. علاوه بر این، پزشک متخصص می‌تواند با تنظیم رژیم غذایی، برنامه ورزشی و دوز داروها، در کنترل این اختلال مؤثر واقع شود.
تأثیر دیابت بر تنظیم تعریق
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ ممکن است الگوهای تعریقی غیرطبیعی از جمله افزایش تعریق، کاهش تعریق و یا تعریق نامنظم را تجربه کنند. این تغییرات اغلب ناشی از آسیب‌های عصبی مرتبط با نوسانات شدید قند خون هستند. این اختلال که به‌عنوان نوروپاتی دیابتی شناخته می‌شود، علاوه بر تأثیر بر عملکرد تعریق، می‌تواند علائمی همچون بی‌حسی، گزگز، درد و ضعف عضلانی را نیز در اندام‌ها ایجاد کند.
با توجه به اینکه سیستم عصبی، مسئول کنترل عملکرد غدد تعریق در سراسر پوست است، قرارگیری طولانی مدت در معرض سطوح بالای قند خون می‌تواند به اعصاب مسئول تنظیم تعریق آسیب وارد کند و در نتیجه، موجب تغییر در پاسخ تعریقی بدن گردد. در برخی موارد، بیماران ممکن است دچار کاهش یا توقف کامل تعریق شوند. این وضعیت می‌تواند در نواحی خاص و یا به‌صورت عمومی در کل بدن ظاهر شود. چنین اختلالی زمانی رخ می‌دهد که انتقال سیگنال‌های عصبی تحریک‌کننده غدد تعریق مختل شود.
هیپوگلیسمی از دیگر عواملی است که می‌تواند موجب افزایش غیرطبیعی تعریق شود. هیپوگلیسمی، مکانیسم جنگ یا گریز بدن را فعال کرده و منجر به افزایش ترشح هورمون‌هایی نظیر آدرنالین می‌شود که از پیامدهای آن می‌توان به تعریق شدید اشاره کرد.
انواع اختلالات تعریقی مرتبط با دیابت
دو نوع عمده از اختلالات تعریق که می‌توانند با دیابت مرتبط باشند، شامل موارد زیر هستند:
۱. هایپرهیدروزیس (تعریق بیش‌ازحد)
هایپرهیدروزیس نوعی اختلال فیزیولوژیک است که باعث فعالیت بیش‌ازحد غدد تعریق شده و تولید بیش‌ازحد عرق را منجر می‌شود. این وضعیت ممکن است بدون علت مشخصی رخ دهد و یا تحت تأثیر عوامل محرکی نظیر افزایش دمای محیط، استرس، اضطراب، فعالیت فیزیکی شدید یا مصرف غذاهای پرادویه و چرب تشدید گردد. در بیماران دیابتی، هایپرهیدروزیس می‌تواند پیامدی از نوروپاتی دیابتی باشد.
این اختلال در دو دسته طبقه‌بندی می‌شود:
- هایپرهیدروزیس کانونی اولیه: نوعی بیماری پوستی مزمن است که به‌طور معمول منشأ ژنتیکی دارد و اغلب در افراد زیر ۲۵ سال بروز می‌کند.
- هایپرهیدروزیس ثانویه عمومی: این نوع تعریق بیش‌ازحد، ناشی از یک بیماری زمینه‌ای نظیر دیابت است. تشخیص علت این اختلال به انجام آزمایش‌های پزشکی و نظر متخصص مربوطه نیاز خواهد داشت.
تعریق بیش‌ازحد معمولاً در کف دست‌ها، زیر بغل، پاها، پیشانی، گونه‌ها، ناحیه تناسلی و کمر مشاهده می‌شود.
۲. آن‌هیدروزیس (کاهش تعریق یا عدم تعریق)
آن‌هیدروزیس که به‌عنوان هیپوهیدروزیس نیز شناخته می‌شود، شرایطی است که در آن غدد تعریق قادر به تولید مقدار کافی عرق جهت تنظیم دمای بدن نیستند. علاوه بر کاهش تعریق، این اختلال می‌تواند علائمی همچون سرگیجه، قرمزی پوست در صورت، گردن یا قفسه سینه، گرفتگی عضلات و ضعف را نیز به همراه داشته باشد. عدم تعریق مناسب در شرایط دمایی بالا یا هنگام فعالیت بدنی شدید، فرد را در معرض خطر خستگی گرمایی و در موارد حاد، گرمازدگی شدید قرار می‌دهد.
تعریق شبانه و پایش قند خون
وقوع تعریق‌های شدید شبانه اغلب در شرایط کاهش قابل‌توجه سطح قند خون طی شب رخ می‌دهند، که یکی از عوارض جانبی مصرف انسولین و داروهای کاهنده قند خون مانند سولفونیل اوره‌ها محسوب می‌شود. تعریق شدید در این حالت می‌تواند منجر به خیسی محسوس لباس‌ها و ملحفه‌ها شود. این وضعیت ممکن است با علائمی نظیر احساس گرما یا سرما، لرز، سردرد، تهوع و سرگیجه همراه باشد.
دستگاه پایش مداوم قند خون (CGM) به‌عنوان یک تکنولوژی پیشرفته به سیستم هشدار مجهز است که در صورت کاهش سطح قند خون در طول خواب، به فرد اطلاع داده و و با انجام اقدامات به موقع توسط فرد، از بروز هیپوگلیسمی شدید جلوگیری می‌کند. سنسور تست قند خون CGM با شناسایی نوسانات قند خون و ارسال هشدارهای به‌موقع، به بیدار شدن ناشی از تعریق شبانه و سایر علائم افت قند خون کمک می‌نماید و به فرد کمک می‌کند تا در سریع‌ترین حالت ممکن سطح قند خود را به حالت طبیعی بازگرداند. استفاده از سنسور CGM می‌تواند در بهینه‌سازی مدیریت دیابت نقش اساسی ایفا کند و احتمال وقوع افت قند خون شبانه را به حداقل برساند.
علاوه بر این، نوروپاتی دیابتی ممکن است به‌صورت مستقل موجب تعریق شبانه مداوم شود که لزوماً به دوره‌های کوتاه‌مدت افت قند خون مرتبط نیست.
تعریق چشایی
تعریق چشایی که تحت عنوان سندرم فری نیز شناخته می‌شود، واکنشی غیرطبیعی در پاسخ به مصرف غذا یا نوشیدنی است که به بروز تعریق و قرمزی در نواحی صورت و گردن منجر می‌شود. این واکنش می‌تواند در اثر مصرف غذاهای تند یا چرب و حتی در نتیجه فکر کردن به غذا رخ دهد. در برخی موارد، تعریق چشایی در اثر نوروپاتی دیابتی ایجاد می‌شود، اما علت شایع‌تر آن، آسیب عصبی در پی جراحی‌های صورت است.
شواهد بالینی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به دیابت، دو برابر بیشتر از جمعیت عمومی در معرض ابتلا به تعریق چشایی قرار دارند. در این بیماران، تعریق بیش‌ازحد ممکن است در نواحی گونه‌ها، شقیقه‌ها یا اطراف گوش‌ها مشاهده شود و معمولاً با احساس گرمای موضعی همراه است. در حال حاضر، درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد، اما امکان کنترل علائم آن از طریق شیوه‌های درمانی مختلف فراهم است.
راهکارهای درمانی برای کنترل تعریق بیش‌ازحد
برای مدیریت تعریق بیش‌ازحد، چندین گزینه درمانی وجود دارد که قبل از انجام آن حتما با پزشک خود مشورت نمایید:
- ضدتعریق‌های قوی: محصولات حاوی کلرید آلومینیوم می‌توانند با انسداد مجاری تعریق، میزان تولید عرق را کاهش دهند.
- آنتی‌کولینرژیک‌ها: داروهایی همچون اکسی‌بوتینین و گلیکوپیرولات با مهار انتقال‌دهنده‌های عصبی، موجب کاهش تعریق می‌شوند. با این وجود، مصرف آن‌ها ممکن است با عوارض جانبی نظیر خشکی دهان، اختلالات بینایی و مشکلات ادراری همراه باشد.
- تزریق بوتاکس: بوتاکس از طریق مهار انتقال سیگنال‌های عصبی که غدد تعریق را تحریک می‌کنند، به‌طور موقت موجب کاهش تعریق می‌شود. این روش می‌تواند بیش از ۸۰٪ از میزان تعریق را کاهش داده و اثرات آن تا یک سال باقی بماند.
- گلیکوپیرونیوم موضعی: این دارو که به‌صورت دستمال‌های مرطوب ارائه می‌شود، به‌ویژه برای کاهش تعریق ناحیه زیر بغل مؤثر است.
- یونتوفورزیس: نوعی روش درمانی است که با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف، فعالیت غدد تعریق را مهار کرده و میزان تعریق را در نواحی خاصی مانند دست‌ها و پاها کاهش می‌دهد. در موارد موفقیت‌آمیز، امکان استفاده از دستگاه‌های خانگی برای تداوم درمان وجود دارد.
تغییرات سبک زندگی
تعریق بیش‌ازحد مرتبط با دیابت را می‌توان از طریق مدیریت دقیق و صحیح دیابت کنترل کرد یا از بروز آن پیشگیری نمود.
نظارت بر سطح قند خون
مهم‌ترین راهکار برای کاهش آسیب عصبی مرتبط با تعریق بیش‌ازحد، درک صحیح از نوسانات سطح قند خون بویژه در شرایطی که قند خون بیمار به‌طور مداوم بالاتر از محدوده هدف است، می باشد. در صورتی که محدوده هدف مشخصی برای سطح قند خون تعیین نشده باشد، توصیه می‌شود که بیمار تحت نظر متخصص مراقبت‌های دیابت، یک برنامه مدیریت قند خون مناسب دریافت کند. کنترل بهینه قند خون می‌تواند از بروز آسیب‌های عصبی جلوگیری کرده و درنتیجه، به کاهش یا پیشگیری از مشکلات مرتبط با تعریق کمک کند. استفاده از دستگاه اندازه گیری قند بدون خونگیری یا به کارگیری دستگاه تست قند خون فریسنس که از طریق خونگیری از نوک انگشت، سطح قند را مشخص می‌کنند در این راستا الزامی است.
تنظیم رژیم غذایی
تغذیه مناسب نقش مهمی در کاهش علائم تعریق بیش‌ازحد ایفا می‌کند و یکی از ارکان اصلی اصلاح سبک زندگی، جهت کنترل سطح قند خون محسوب می‌شود. اگرچه اجتناب از مصرف غذاهای حاوی قند ضروری است، اما لزومی به حذف کامل آن‌ها از رژیم غذایی وجود ندارد. مصرف گاه به گاه دسرها باعث اختلال جدی در مدیریت قند خون نمی‌شود، اما مصرف مکرر آن‌ها ممکن است کنترل قند خون را با مشکل مواجه کند.
در صورت تجربه تعریق بیش‌ازحد و احساس گرما، مصرف مواد غذایی با خاصیت خنک‌کنندگی نظیر خیار، هندوانه، توت‌فرنگی، کرفس و سبزیجات برگ‌دار می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند. همچنین، نوشیدن آب به‌طور منظم در طول روز نه تنها تعریق بیش‌ازحد را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند در کاهش سطح قند خون بالا نیز مؤثر باشد.
ورزش منظم
اگرچه انجام تمرینات بدنی در شرایطی که غدد تعریق بیش از حد فعال هستند ممکن است ناخوشایند به نظر برسد، اما ورزش یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود سطح قند خون پس از صرف غذا محسوب می‌شود. تمرینات با شدت کم تا متوسط مانند پیاده‌روی می‌تواند به تنظیم دمای بدن و تثبیت سطح قند خون کمک کند. حتی تقسیم بندی ساعات کاری و انجام فعالیت‌های حرکتی در طول روز نیز نقش بسزایی در مدیریت تعریق و کنترل قند خون ایفا می‌کند.
مدیریت سطح استرس
تعریق بیش‌ازحد می‌تواند واکنشی طبیعی نسبت به استرس، اضطراب و یا حالت‌های عصبی باشد. استرس‌های مداوم می‌توانند موجب تحریک غدد تعریق شده و درنتیجه، تعریق بیش‌ازحد را تشدید کنند. برای بهبود این وضعیت، شناسایی عوامل استرس‌زا و به‌کارگیری تکنیک‌های آرام سازی نظیر تنفس عمیق، مدیتیشن و یا گفت‌وگو با دوستان توصیه می‌شود.
لازم به ذکر است که افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به مشکلات سلامت روانی نظیر اضطراب و افسردگی هستند. بر همین اساس، جلسات مشاوره با متخصصان سلامت روان می‌بایست به‌عنوان بخشی اساسی از برنامه مدیریت دیابت در نظر گرفته شود.
در نهایت آسیب عصبی ناشی از افزایش مزمن سطح قند خون می‌تواند منجر به تعریق بیش‌ازحد، کاهش تعریق و یا الگوهای نامنظم تعریق شود. همچنین، کاهش قند خون ناشی از مصرف داروهای کاهنده قند نظیر انسولین، می‌تواند عاملی برای تعریق بیش‌ازحد، بویژه در طول شب باشد.
چنانچه تعریق بیش‌ازحد تأثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، گزینه‌های درمانی متعددی شامل داروهای نسخه‌ای و روش‌های پزشکی برای کنترل آن در دسترس هستند. بهترین استراتژی جهت پیشگیری از آسیب عصبی مرتبط با تعریق غیرطبیعی، مدیریت دقیق سطح قند خون از طریق پایبندی به رژیم دارویی و اعمال تغییرات سبک زندگی سالم است.
