دیابت (DM) یکی از شایع‌ترین اختلالات متابولیکی است که به یک چالش جهانی در حوزه سلامت عمومی تبدیل شده است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد (دیابت نوع ۱) و یا به درستی نمی‌تواند از انسولین تولیدشده استفاده کند (دیابت نوع ۲). انسولین هورمونی حیاتی است که به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند و در صورت عدم کنترل، می‌تواند عوارضی بر سلامت کلی بدن از جمله قلب، کلیه‌ها، اعصاب و چشم‌ها بگذارد.
دیابت رشد سریعی به‌ویژه در میان زنان در سن باروری داشته و می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی را بر باروری، بارداری و سلامت مادر و جنین بگذارد. با این وجود، زنان مبتلا به دیابت نیز می‌توانند مانند سایر زنان، یک بارداری سالم و ایمن را به شرطی که از پیش برنامه‌ریزی کنند، مراقبت‌های لازم را دریافت نمایند و سطح قند خون خود را تحت کنترل داشته باشند، تجربه کنند.
امروزه کنترل سطح قند خون در محدوده هدف (طبیعی) با تکیه بر دستگاه تست قند خون رایج یا سنسور تست قند خون (CGM) امکان پذیر است. اگرچه استفاده از تکنولوژی پیشرفته پایش مداوم قند خون می‌تواند به بهترین شکل زنان مبتلا به دیابت را در مسیر بارداری و تولد نوزاد همراهی کند و به بهترین نحو امکان مدیریت سطح قند را در اختیارشان قرار بدهد اما استفاده از دستگاه‌های رایج مثل دستگاه قند خون فریسنس هم کارآمد و بسیار مفید است. از جهت دیگر برنامه‌ریزی آگاهانه برای بارداری و استفاده از روش‌های مناسب پیشگیری از بارداری تا زمان رسیدن به آمادگی کامل برای باردار شدن، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به سلامت مادر و نوزاد کمک کند.
چرا برنامه‌ریزی بارداری در زنان مبتلا به دیابت ضروری است؟
بارداری یک رویداد مهم در زندگی زنان است، اما برای زنان مبتلا به دیابت، داشتن یک برنامه‌ریزی دقیق، کلید داشتن یک بارداری ایمن و موفق به شمار می‌آید. دیابت، به‌تنهایی مانعی برای بارداری محسوب نمی‌شود، اما زمانی که بدون آمادگی و کنترل کافی رخ دهد، می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. برای مثال، اگر سطح قند خون در زمان لقاح و اوایل بارداری کنترل نشود، احتمال ابتلا به برخی عوارض وجود دارد:
- مرده‌زایی
- خطر ناهنجاری‌های مادرزادی
- خطر مرگ نوزاد در ماه‌های اول زندگی
علاوه بر این، کنترل ضعیف دیابت در دوران بارداری می‌تواند خطر بروز هیپوگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد که ممکن است سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد. اما خوشبختانه همه این خطرات با یک برنامه‌ریزی دقیق، مشاوره‌های مناسب و مدیریت درست دیابت از طریق سبک زندگی سالم، تغذیه اصولی، مصرف داروهای تجویز شده از جانب پزشک متخصص و استفاده منظم از دستگاه سنجش قند خون یا سنسور قند خون (CGM) قابل پیشگیری هستند.
نقش پیشگیری از بارداری در زنان مبتلا به دیابت
یکی از نکات کلیدی در سلامت باروری زنان مبتلا به دیابت، انتخاب زمان مناسب برای بارداری است. از آنجا که حفظ قند خون در محدوده هدف قبل از بارداری ضروری است، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری به زنان این امکان را می‌دهد که تا زمان رسیدن به آمادگی کامل، از بارداری ناخواسته جلوگیری کنند.
نقش متفورمین در کنترل بارداری
متفورمین یکی از داروهای اصلی در درمان دیابت نوع ۲ و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. این دارو با بهبود حساسیت به انسولین و کاهش مقاومت به انسولین، نقش مهمی در کنترل قند خون دارد.
اما نکته‌ی مهم در زنان مبتلا به PCOS این است که متفورمین می‌تواند موجب تحریک تخمک‌گذاری شود .این موضوع به این معناست که در زنانی که پیش از این تصور می‌کردند مشکل باروری دارند، احتمال بارداری ناخواسته افزایش پیدا می‌کند. بنابراین، زنانی که متفورمین مصرف می‌کنند اما قصد بارداری ندارند، باید از یک روش پیشگیری از بارداری ایمن و مؤثر استفاده کنند.
برای بسیاری از زنان مبتلا به دیابت، خطرات ناشی از بارداری ناخواسته، بیشتر از تأثیر جزئی روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری بر قند خون است. به همین دلیل، متخصصان توصیه می‌کنند که این زنان به‌صورت منظم با پزشک خود مشورت کرده و بهترین روش پیشگیری از بارداری را متناسب با وضعیت سلامت خود انتخاب کنند.
روش‌های مناسب پیشگیری از بارداری برای زنان مبتلا به دیابت
سازمان جهانی بهداشت (WHO) دستورالعمل‌هایی را برای استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری در زنان مبتلا به دیابت ارائه کرده است:
- زنان مبتلا به دیابت بدون عوارض می‌توانند از تمامی روش‌های پیشگیری از بارداری، از جمله روش‌های هورمونی، استفاده کنند، زیرا مزایای آن‌ها به طور معمول بیشتر از خطرات احتمالی است.
- در زنانی که دیابت در آن‌ها با عوارضی مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، مشکلات کلیوی یا رتینوپاتی دیابتی همراه است، استفاده از برخی روش‌های هورمونی نیاز به بررسی و مشاوره تخصصی با پزشک را دارد.
- روش‌های غیرهورمونی مانند دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) و قرص‌های پیشگیری اضطراری می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای زنان مبتلا به دیابت باشند.
تأثیر روش‌های جلوگیری از بارداری هورمونی بر قند خون
روش‌های جلوگیری از بارداری که شامل مصرف هورمون‌های جنسی زنانه، یعنی استروژن و پروژسترون، هستند، می‌توانند در برخی افراد باعث افزایش قند خون شوند. دلیل این امر آن است که این هورمون‌ها ممکن است بر متابولیسم انسولین تأثیر گذاشته و مقاومت به انسولین را افزایش دهند. این موضوع در زنان مبتلا به دیابت با کنترل ضعیف قند خون، اهمیت بیشتری دارد.
روش‌های جلوگیری از بارداری هورمونی شامل چه مواردی هستند؟
１. قرص‌های ضدبارداری
قرص‌های ضد بارداری به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند:
- قرص‌های ترکیبی :(COC) این قرص‌ها حاوی استروژن و پروژسترون هستند و به‌طور گسترده‌ای برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌شوند. اگرچه این روش برای بسیاری از زنان مناسب است، در افراد مبتلا به دیابت که سابقه بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا یا لخته شدن خون دارند، باید با احتیاط مصرف شود.
- قرص‌هایی که فقط حاوی پروژسترون هستند :(POP) این قرص‌ها گزینه‌ای ایمن‌تری برای زنان مبتلا به دیابت محسوب می‌شوند، زیرا فاقد استروژن بوده و تأثیر کمتری بر مقاومت به انسولین دارند. در نتیجه، این قرص‌ها برای افرادی که سابقه بیماری‌های قلبی-عروقی ندارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شوند.
２. حلقه واژینال
حلقه‌ی واژینال، یک وسیله‌ی انعطاف‌پذیر است که درون واژن قرار داده شده و به مدت سه هفته، هورمون‌های جلوگیری از بارداری را در بدن آزاد می‌کند. این روش از نظر اثربخشی مشابه قرص‌های ترکیبی است و برای بسیاری از زنان دیابتی، ایمن تلقی می‌شود اما ممکن است در برخی افراد باعث افزایش مقاومت به انسولین شود.
３. دستگاه داخل رحمی (IUD) هورمونی
دستگاه داخل رحمی (IUD) هورمونی، یک وسیله‌ی کوچکT شکل است که درون رحم قرار داده شده و هورمون لوونورژسترل را به‌طور مداوم آزاد می‌کند. این روش ۳ تا ۵ سال از بارداری جلوگیری می‌کند و برخلاف قرص‌های ترکیبی، اثر سیستمیک کمی بر سطح قند خون دارد. به همین دلیل، یکی از گزینه‌های مناسب برای زنان دیابتی محسوب می‌شود.
４. قرص‌های اورژانسی
قرص‌های اورژانسی که فقط حاوی پروژسترون هستند، برای افراد مبتلا به دیابت ایمن محسوب می‌شوند و تأثیر قابل‌توجهی بر سطح قند خون ندارند. با این وجود، این قرص‌ها باید در اسرع وقت (ترجیحاً در ۷۲ ساعت اول پس از مقاربت محافظت‌نشده) مصرف شوند تا حداکثر اثربخشی را داشته باشند.
روش‌های غیرهورمونی جلوگیری از بارداری و دیابت
اگر روش‌های جلوگیری از بارداری هورمونی برای شما مناسب نیست، گزینه‌های غیرهورمونی متعددی نیز وجود دارد که هیچ تأثیری بر سطح قند خون ندارند و می‌توانند به‌عنوان یک انتخاب ایمن و مؤثر برای زنان مبتلا به دیابت در نظر گرفته شوند.
1. دستگاه داخل رحمی (IUD) مسی
IUD مسی، یکی از روش‌های پیشگیری طولانی‌مدت است که بدون استفاده از هورمون، تا ۱۰ سال از بارداری جلوگیری می‌کند. این دستگاه، یک انتخاب ایده‌آل برای زنانی است که به روش‌های هورمونی حساسیت دارند و یا نمی‌خواهند قند خونشان تحت تأثیر قرار بگیرد.
2. روش‌های مانع (Barrier Methods)
این روش‌ها شامل کاندوم، دیافراگم، اسفنج و کلاهک دهانه رحم هستند که با جلوگیری از ورود اسپرم به رحم، از بارداری جلوگیری می‌کنند.این روش‌ها هیچ تأثیری بر قند خون ندارند و برخی از آن ها مانند کاندوم‌ها، علاوه بر پیشگیری از بارداری، می‌توانند از انتقال بیماری‌های مقاربتی نیز جلوگیری کنند.
3. اسپرم‌کش‌ها
اسپرم‌کش‌ها به‌صورت کف، ژل، کرم یا شیاف واژینال عرضه می‌شوند و حاوی موادی هستند که اسپرم را غیرفعال می‌کنند. اگرچه این روش‌ها به‌تنهایی درصد موفقیت کمتری دارند، اما در ترکیب با سایر روش‌های پیشگیری، می‌توانند اثربخشی بیشتری داشته باشند.
4. ژل‌های واژینال
این محصولات، با ایجاد یک محیط اسیدی در واژن، از بارور شدن تخمک توسط اسپرم جلوگیری می‌کنند. این روش، یک گزینه‌ی غیرهورمونی و قابل‌کنترل برای زنانی است که به دنبال یک جایگزین طبیعی برای پیشگیری از بارداری هستند.
انتخاب روش مناسب برای شما
واقعیت این است که هیچ روش پیشگیری از بارداری‌ای که برای همه‌ی افراد دیابتی ایده‌آل باشد، وجود ندارد. هر فرد باید با توجه به شرایط سلامتی، سبک زندگی و نیازهای شخصی خود، بهترین روش را انتخاب کند. برخی از نکات کلیدی برای انتخاب آگاهانه شامل موارد زیر است:
- اگر دیابت شما به‌خوبی کنترل‌شده است و هیچ‌گونه عوارض جانبی ندارید، روش‌های هورمونی دوز پایین مانند قرص‌های حاوی فقط پروژسترون (POP) یا IUD هورمونی می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند.
- اگر به روش‌های غیرهورمونی علاقه دارید یا نمی‌خواهید قند خونتان تحت تأثیر قرار بگیرد، IUD مسی یا کاندوم می‌تواند انتخاب بهتری باشد.
- اگر تصمیم قطعی برای عدم بارداری در آینده دارید، روش‌های دائمی مانند بستن لوله‌های رحم یا وازکتومی را در نظر بگیرید.
به یاد داشته باشید که گفت‌وگو با پزشک، اولین قدم برای تصمیم‌گیری آگاهانه است. این مشاوره باید بدون قضاوت، آموزنده و حمایت‌کننده باشد تا شما بتوانید روشی را انتخاب کنید که بیشترین سازگاری را با نیازها و سلامت شما داشته باشد.
